مفهوم «روشن‌شدگي»: بررسي مقايسه‌اي ديدگاه هوئي‌ننگ و ابوسعيد ابوالخير

همواره سنت‌هايي كه در مجاورت هم بودند، به نحو طبيعي و البته غيرمستقيم، تأثير و تأثر متقابل داشته‌اند. اين موضوع درباره عرفان بودايي و تصوف اسلامي نيز صادق است، هرچند بسياري از عناصر سلوك زاهدانه ذاتي است و اساساً شباهت‌هاي موجود به نفس زهد و رياضت برمي‌گردد. اختلاف نظر بر سر مسئله روشن‌شدگي در مكتب چن/ذن باعث ايجاد دسته‌بندي ميان رهروان و استادان اين مكتب شده بود. گروهي به «روشن‌شدگي تدريجي» و گروه ديگر به «روشن‌شدگي آني/ناگهاني» باور داشتند. شن‌سيو نماينده مكتب تدريجي و هوئي‌ننگ نماينده مكتب ناگهاني است. در مكتب خراسان اختلاف نظر صوفيان راجع به صحو و سكر باعث شد محققان، صوفيان اين خطه را به دو گرايش اهل صحو و اهل سكر دسته‌بندي كنند. هدف اين مقاله تأسيس پلي ميان اين دو سنت به منظور فهم عميق‌تر آنها است. مشخصه ذن بودايي مفهوم «روشن‌شدگي» است و ويژگي خاص تصوف خراسان مسئله صحو و سكر است كه اين نوشته آنها را نه در برابر هم بلكه در كنار هم نشانده است تا ميانشان گفت‌وگويي فراتاريخي برقرار كند. اين مقاله با بهره‌گيري از روش توصيفي‌تحليلي با رويكرد مقايسه‌اي گفتمان روشن‌شدگي در سنت ذن بودايي و صحو و سكر در تصوف خراسان را تحليل، و وجوه اشتراك و افتراق اين دو سنت را تبيين كرده است. ميان اين دو مكتب (چن يا ذن به روايت هوئي‌ننگ و روشن‌شدگي آني با تصوف خراسان به روايت ابوسعيد ابوالخير و تأكيدش بر سكر و جذبه) با وجود تفاوت‌ها، شباهت‌هاي بسيار وجود دارد.