تحليل فضايي عوامل اقتصادي مؤثر بر توليد محصولات كشاورزي

بخش كشاورزي يكي از زير بخش هاي مهم اقتصادي كشور است كه نزديك به 9 درصد توليد ناخالص داخلي، 21 درصد ارزش صادرات غير نفتي، حدود 18 درصد اشتغال و نزديك به 93 درصد تآمين نيازهاي غذايي جامعه و توليد مواد اوليه بسياري از صنايع ديگر را برعهده دارد. همچنين محصولاايرت زراعي و باغي، بخش عمده از تجارت خارجي بخش كشاورزي و سهمي عمده از سبد خانوار را به خود اختصاص داده‌اند. از اين رو، مسائل مربوط به حفظ ظرفيت توليد و توان اقتصادي اين زير بخش مي‌تواند اقتصاد كشور را متأثر سازد. در اين پژوهش، محصولات زراعي و باغي به‌عنوان محصولات كشاورزي در نظر گرفته شد، بنا بر آمارنامه‌هاي وزارت جهاد كشاورزي و سالنامه‌هاي آماري درگاه ملي آمار، از سال 1390 تا 1395، سطح زير كشت محصولات زراعي و باغي، 367252 هكتار و ميزان توليد اين محصولات، 24119617 تن و  ارزش افزوده بخش كشاورزي در اين سال‌ها، 1693951 ميليارد ريال، افزايش داشته است. اين پژوهش به‌دنبال بررسي ارتباط بين عوامل اقتصادي و ميزان توليد محصولات كشاورزي است. اطلاعات مورد نياز از درگاه ملي آمار، سالنامه‌هاي آماري و آمارنامه‌هاي كشاورزي كشور دريافت گرديد. محدوده مكاني اين پژوهش شامل تمام استان‌هاي ايران است.  مدل در قالب اقتصادسنجي فضايي، تصريح و ميزان توليد محصولات باغي و زراعي به‌عنوان توليدات كشاورزي براي 31 استان ايران در بازه زماني سال‌هاي 1390 تا 1395 در نظر گرفته شده است. پس از جمع‌آوري داده‌ها و تشكيل ماتريس مجاورت، با استفاده از نرم افزار Ststa15 مدل تخمين زده شد. با توجه به آزمون موران و تحليل نتايج حاصل از چهار مدل فضايي، مدل SAC انتخاب شد. با توجه به نتايج حاصل از اين پژوهش با توجه به مدل SAC، تأثير عوامل اقتصادي بر توليد محصولات زراعي و باغي در استان‌هاي كشور برآورد شد. در اين مطالعه اثرات مستقيم و اثرات غيرمستقيم متغيرهاي توضيحي برآورد شد، كه نتايج بيانگر معنادار بودن اثرات مستقيم و معنادار نبودن اثرات سرريز بر اساس اثرات غيرمستقيم است. نتايج حاصل از تحليل يافته‌هاي مدل عمومي فضايي نشان داد كه سطح زيركشت، نرخ تورم، نسبت جواني جمعيت، محصول ناخالص داخلي و ارزش افزوده بخش كشاورزي عوامل تأثيرگذار بر توليد محصولات زراعي و باغي در استان‌هاي مورد بررسي مي‌باشد. مشاهده شد كه توزيع درامد و نرخ شهرنشيني در مدل معنادار نيستند،  متغيرهاي معنادار مدل، متغيرهاي نرخ تورم و نسبت جواني جمعيت، سطح زيركشت، توليد ناخالص داخلي و ارزش افزوده بخش كشاورزي در سطح پنج درصد با توليد رابطه‌اي مستقيم دارند.