بررسي آموزه نجات اخروي از ديدگاه اماميه و اشاعره

رويكرد كلامي اماميه و اشاعره در زمينه آموزه نجات اخروي با توجه به مباني‌شان متفاوت است. با اين حال، گاه درباره اسباب نجات، ديدگاه واحدي دارند. اماميه، توحيد افعالي را فراگير مي‌دانند و به غرض‌مندي در آن معتقد شده‌اند و با التزام به حسن و قبح عقلي اشيا، انسان را در افعالش مختار مي‌دانند. آنها حكمت، عدالت الاهي و اختيار را از مباني شناخت نجات مي‌دانند و آزادي را، مبناي كمال‌يابي براي انسان شمرده‌اند؛ اما اشاعره، يگانه عامل مؤثر در ايجاد اعمال بندگان را قدرت الاهي مي‌دانند و انسان را كاسب آن. آنها به حسن و قبح شرعي قائل شده‌اند و غرض‌مندي در افعال خدا را رد مي‌كنند و انسان را در انجام‌دادن افعالش مجبور مي‌دانند. متكلمان اماميه و اشاعره مؤمنان مخالف مذهب و حتي با شرايطي اديان ديگر را از نجات‌يافتگان مي‌دانند. اماميه، اعتقاد به امامت اهل بيت b را از جمله اسباب نجات برمي‌شمرند و اعطاي ثواب به بندگان را، از باب تفضل و استحقاق مي‌دانند. آنها با تمسك به حكمت و عدالت الاهي، ثواب و كيفر براي نيكوكاران و بدكاران را بر مبناي عدالت استوار مي‌دانند كه بدون پاداش و كيفر اخروي مخدوش مي‌شود؛ اما اشاعره اعطاي ثواب به مؤمنان را صرفاً تفضل خدا مي‌دانند. آنها با نفي رابطه عليت در ميان اشيا و تمسك به قاعده عادت‌الله، تكليف مالايطاق را مجاز مي‌دانند و معتقدند هر چه خدا انجام دهد عين حكمت و عدالت است، هرچند در نظر عقول عادي انسان‌ها ظلم به حساب آيد.