تبيين نقش قدرت-دانش در برنامه‌ريزي فضايي با تأكيد بر قدرت انضباطي و زيست-قدرت

Explanation of the Role of Power-knowledge in the Spatial Planning with Emphasis on Disciplinary Power and Bio-Power

بيان مسئله: با وجود چند دهه سابقه ي تهيه طرح‌هاي توسعه شهري در كشورهاي در حال توسعه و بهره‌مندي عمده از عقلانيت ابزاري در تهيه اين طرح‌ها، مشاهده مي‌شود كه مسائل و مشكلات اين شهرها از جمله سكونتگاه‌هاي غيررسمي، بافت فرسوده و اقتصاد شهرها نه تنها حل نشده است؛ بلكه روز به روز بر وسعت و شدت مشكلات آن­ها افزوده مي‌شود. بنابراين، به جاي رديابي ريشه اين مسائل در نحوه ي تهيه و اجراي طرح‌ها، بايد از دريچه‌اي ديگر به آن نگريست و به جنبه پنهان و كمتر توجه شده نظريه برنامه‌ريزي، يعني قلمروي قدرت و اعمال آن بر فرآيند برنامه‌ريزي فضايي پرداخت كه عمدتاً توسط برنامه‌ريزان شهري ناديده گرفته شده­است. هدف: هدف اصلي اين پژوهش تبيين نقش قدرت-دانش در برنامه‌ريزي فضايي با تأكيد بر واكاوي دو مفهوم قدرت انضباطي و زيست-قدرت است. روش:اين پژوهش با اتكا به معرفت‌شناسي برساخت‌گرايي اجتماعي و روش پژوهش تحليل گفتمان فوكويي با پيش‌فرض پذيرش گذار نظام سرمايه‌داري از امپرياليسم به امپراتوري، به واكاوي دو مقوله قدرت-دانش يعني قدرت انضباطي و زيست-قدرت پرداخته است و سپس با واكاوي نقش برنامه‌ريزي فضايي، سعي در تبيين نقش قدرت-دانش در برنامه‌ريزي فضايي دارد. يافته‌ها: از ديدگاه قدرت-دانش فوكويي توليد فضا صرفاً برآمده از قوانين و مقررات و نظام رسمي برنامه‌ريزي فضايي نمي‌باشد و عوامل متعددي از جمله دانش و گفتمان انضباطي، نهادهاي انضباطي، وضعيت استثنايي دائمي و زيست-قدرت در برنامه‌ريزي فضايي مؤثر هستند. نتيجه ­گيري: نتايج پژوهش بيانگر آن است كه برنامه‌ريزان فضايي در كنار رهيافت‌هاي برنامه‌ريزي كه به طور مرسوم در محيط آكادميك آموخته‌اند، بايد به مباحث قدرت-دانش نيز بپردازند، تا در كنار نظام رسمي برنامه‌ريزي فضايي در نظام غيررسمي نيز قابليت كنش و اثربخشي بيشتري داشته باشند. تازه هاي تحقيق با توجه به وابستگي و درهم تنيدگي اقتصاد سياسي و قدرت با برنامه‌ريزي فضايي و از طرف ديگرسابقه محدود پژوهشي در اين مورد بهويژه در ايران، اين مقاله با پرداختن به يكي از موضوعات بنيادي در اين حوزه (نقش قدرت-دانش در برنامه‌ريزي فضايي)، ميكوشد تا از زاويه‌اي ديگر به طور نظري به اين موضوع بپردازد و كاستي ناديده شدن نقش قدرت در فرآيند برنامه‌ريزي فضايي را جبران كند.

Background: In spite of existing several urban development plans in developing countries and the major use of instrumental rationality in the preparation of these plans, it can be seen that the problems of these cities, including informal settlements, dilapidated fabric and urban economy, have not been solved and got worse and worse. Therefore, instead of analyzing the process and implementation of urban development plans, the hidden aspect of urban theory, power, and the effect of that in the process of urban planning must be considered that usually is neglected by urban planners. Objectives: The main purpose of this study is to explain the role of power-knowledge in the process of spatial planning by emphasis on disciplinary power and bio-power. Methodology: The approach of this study is social constructionism and the research method is Foucault discourse analysis by accepting this hypothesis that capitalism is shifting from imperialism to empire. In addition, two aspect of Power-knowledge such as disciplinary power and bio-power are analyzed and then the role of power in the process of spatial planning from the point of view of critical urban theory is defined. Results: From a power-knowledge perspective, Foucault's production of space is not merely derived from the laws and regulations and formal process of spatial planning, and several factors, including disciplinary knowledge and discourse, disciplinary institutions, permanent exceptions, and bio-power, are effective in spatial planning. Conclusion: It is necessary thaturban planners in addition to traditional urban planning approaches that they have learned in university, consider power-knowledge issue in the process of urban planning to be more efficient in the informal process of urban planning.