واكاوي وجوه فرهنگي با بنيان‌هاي مراسم مذهبي در ميراث مسكوني با تأكيد بر خانه‌هاي تاريخي مسلمانان اصفهان

Investigating cultural aspects with the foundations of religious ceremonies in residential heritage with an emphasis on on the historic houses of the Muslims in Esfahan

آيين‌هاي جمعي همواره در تعامل با خانه، نشان خود را بر كالبد، كاركرد و محتواي آن بر جاي گذاشته‌اند. خانه‌هايي با فضاها و عملكرد آييني، نقش بنيادين در شكل‌دهي ساختار اجتماعي محلات تاريخي و پايه‌هاي اعتقادي و فرهنگي جامعه ايفا كرده‌اند. برگزاري آيين‌ها و مراسم مذهبي در هر خانه، تقويت‌كننده پيوندهاي اجتماعي آن خانه و جامعه محسوب مي‌شده است. در اين ميان در فرهنگ شيعه، مراسم عزاداري ايام محرم و صفر داراي اعتبار معنايي باارزشي است و زمينه‌ساز مجموعه‌اي از آيين‌ها و مراسمي بوده كه به مرور عملكرد اجتماعي متنوعي يافته و جزئي از فرهنگ عامه شده است. در دوره صفوي و قاجار به دليل نقشي كه مراسم مذهبي در حيات اجتماعي جامعه ايفا مي‌كرد، مكان‌هاي مشخصي براي برگزاري مراسم مذهبي كه مهم‌ترين آنها آيين عاشورايي بود، به وجود آمدند. ابهام در جايگاه بنيان‌هاي مذهبي و آييني تأثيرگذار در آفرينش و تداوم ميراث مسكوني اصفهان و مغفول ماندن اين وجوه در فرآيند حفاظت و شناخت ميراث معماري، انگيزه اصلي ورود به پژوهش حاضر بوده است. اين پژوهش، در پي پاسخ‌گويي به چگونگي تأثيرگذاري آيين‌هاي مذهبي خانگي بر وجوه معنايي، كاركردي و كالبد ميراث مسكوني بوده است. هدف اصلي در راستاي پاسخ‌گويي به چگونگي تأثيرات آيين‌ها و مراسم مذهبي مسلمانان در ساختار خانه‌هاي تاريخي اصفهان به اين قرار است؛ با تحليل نحوه تعامل آيين‌ها و مراسم مذهبي مسلمانان به‌عنوان يكي از بن‌مايه‌هاي هويتي- مذهبي ايرانيان در نظام محتوايي- كاركردي و كالبدي ميراث مسكوني، به تبيين تغييرات و آثاري كه در ساختار خانه‌هاي تاريخي اصفهان بر جاي گذاشته پرداخته شود. اين پژوهش، با روش توصيفي- تحليلي و با هدف توسعه‌اي و با بهره‌گيري از اسناد كتابخانه‌اي، مطالعات ميداني و مصاحبه انجام شده است و يافته‌ها طبق روشي كيفي و از طريق مقايسه و تفسير، تحليل شده‌اند. نتيجه پژوهش نشان مي‌دهد كه تعامل و تداوم پيوند آيين‌هاي مذهبي و خانه‌هاي تاريخي اصفهان، باعث آفرينش ابژه‌هاي عزاداري خانگي شده است. اين ابژه‌ها در قالب افزايش فضاها و عناصر مذهبي در خارج مرزهاي كالبدي و به صورت هم‌پيوند با خانه و تغييرات در سازمان‌دهي فضايي، فرم تالار، اثاثيه و تزئينات وابسته به معماري تجلي يافته‌اند.

Collective rituals have always had an influence on the body, the function and thecontent of houses with an interaction with them. Houses, with space and ritual functionshave played a fundamental role in shaping the social structure of historical neighborhoodsand the religious and cultural foundations of society. Holding religious ceremonies inevery home has strengthened the social bonds of that home with society. In the Shiiteculture, the mourning ceremonies held in Muharram and Saffar are of high semanticvalidity and constitute a set of rituals and ceremonies that have gradually become diverseand part of the community’s culture. During the Safavid and Qajar periods, because ofthe role that religion played in the social life of society, specific places for worship wereestablished, the most prominent of which were the Ashura rituals. The ambiguity of therole of religious communities and rituals in influencing the creation and perpetuation ofEsfahan’s residential heritage and neglecting these aspects in the process of conservationand recognition of architectural heritage has been the main motivation for the presentstudy. This research seeks to answer how home-based religious rituals influence thesemantic, functional, and physical aspects of residential heritage. The following question:How do the religious rituals and rituals of Muslims influence the structure of historichouses in Esfahan was answered in the present study by analyzing the interplay of Muslimrituals and rituals as one of the identity-religious foundations of Iranians in the contentfunctionaland physical system of residential heritage, explaining changes and impactson the structure of Esfahan historical houses to be paid. This research is a descriptiveanalyticalone with the objective of development and by adopting library documents,field studies and interviews. The findings are analyzed by qualitative method throughcomparison and interpretation. The results show that the interaction and continuity ofreligious rituals and historical houses in Esfahan have caused the creation of domesticmourning objects. These objects have been manifested in the form of expanding religiousspaces and elements outside the physical boundaries and in conjunction with homeand changes in spatial organization, hall form, furnishings and architectural-relateddecorations.