چكيده فارسي :
در عالمي كه فردوسي در شاهنامه تصوير كرده است، معماري (به معناي ساختن مكان زندگي انسان) جايگاه مهمي دارد. در اين عالم، معماري بر دو نوع است؛ معماريِ برآمده از هنر و معماري برآمده از جادويي. معناي هنر در شاهنامه با معناي امروزي اين واژه تفاوت دارد. هنر، خاستگاهي ايزدي دارد و با نيكويي پيوسته است. در برابر آن، جادويي است كه بدهنري و بددانشي و اهريمني است. معماريِ هنر صفت‌هاي بهشتي دارد؛ دل‌آرا و جاودانه است. معماري جادويي صفت‌هاي دوزخي دارد و جاي ماندن آدميان و نيكوان نيست. معماريِ هنر بهترين شيوه شاهان فرهمند است و با آن، فرّ و گوهر خود را نشان مي‌دهند و آباداني و نيكويي مي‌گسترند. برخي از آنان، به پيغام سروش ايزدي، شهرهاي جاودانه مي‌سازند كه جاي جاودانان نجات‌دهندۀ جهان است.
در گزارش شاهنامه از سرگذشت ايرانيان، معماري و هنر در گذر روزگار سيري فروكاهنده دارند. در آغاز اين روزگار، در زمان چهار پيامبرـ‌پادشاهِ نخستين، هنر متصل به وحي خداوند است و هنرآموزان هنر را از ايزد و سروش فرامي‌گيرند و مي‌گسترند و به ديگران مي‌آموزند. اما با فرو افتادن جمشيد و فراز آمدن ضحاك، كه هنر خوار شد جادويي ارجمند، رفته‌رفته از حضور و شمار و تأثير فرهمندان مي‌كاهد. فرهمندان همچنان در ميان‌اند و هنرهاي جاودانه مي‌كنند؛ اما پيوند با آسمان در آموختن هنر به قوت و كثرت پيشين نيست. حتي شاهان شهرها و بناهاي مقدس را نه به پيام ايزدي، بلكه با تكيه بر مهارت و دانش برترين هنرمندان و دانشمندان جهان مي‌سازند.
معماري در شاهنامه، از آسمان و آسمانيان تا زمين و قعر زمين و پيوستگان خاك را در بر مي‌گيرد. معماري در شاهنامه، آشكار و نهان، ديدني و ناديدني، خوب و بد، مينوي و اهريمني است. نيكوان و هنرمندان و فرهمندان، معماريِ جاوْدانه مي‌كنند و بدان و ددمنشان و ديوان، معماريِ جادُوانه.
چكيده لاتين :
In the world that is depicted by Ferdowsi in Shahnama, architecture (building a placefor human’s living) has a paramount position. In this world, architecture is of two kinds: thearchitecture that has its roots in art, and the architecture that stems from magic. The meaning of art(hunar) in Shahnama is different from its meaning today. Art in Shahnama has a divine origin andis connected with goodness and virtue. Contrasted to art, is magic which is related to indecent andevil. Architecture based on art has heavenly attributes: it is enchanting and eternal; Architecture ofmagic has infernal attributes and thus, is not proper for the living of humans and the good people.Engaging in “the architecture of art” is the best path for the charismatic kings to follow; it isthrough such art that they display their divine grace and decency, and manage to promote abadani(prosperity) and goodness in the world. Some of these kings, following the message of the divinemessenger, build eternal cities which is home to those eternal human beings who are supposed tobe the future saviors of the world. In Shahnama’s narration of Iranian history, architecture and arthave a declining trend in the course of time. At the beginning of time, in the era of the first fourking-prophets, art is related with God’s revelations, and art practitioners learn about art throughthe agency of the divine messengers, which later on they spread and teach to others. But with thefalling of Jamshid and rise of Zahhak “all virtue despises, and magic esteems” and that is whenwe witness the gradual diminishing of the presence, number, and impact of charismatic humanbeings enjoyed by the divine grace. Although the charismatic human beings are still among peopleand engage in eternal art, their association with the divine in learning and teaching art is not aspowerful and abundant as it used to be. Even when the kings set off to build cities and sacredconstructions, it’s no more based on divine messages, but only based on the skill and knowledgeof the world’s best artists and scholars.Architecture in Shahnama covers that which is in theheavens and those residing in it to the architecture on the earth or even below, and those whojoined it. Architecture in Shahnama is both apparent and hidden, visible and invisible, good andbad, heavenly and devilish. The eternal architecture gets built by artists and charismatics, and themagical architecture gets built by the vicious and devils.
