تعيين زمان مناسب چراي دام از گياهان مرتعي با استفاده از مدل دمايي روز – رشد

Determining suitable time for exploitation/ grazing of rangeland plants using growing degree days (GDD) model

يكي از محوري‌ترين اصول مديريت مرتع تعيين زمان مناسب چراي دام از گونه‌هاي گياهي در مراتع است. اين تعيين زمان نه تنها از آسيب‌رساني به گياه جلوگيري مي كند بلكه در استفاده بهينه از توليد گياه نيز موثر مي‌باشد. عوامل متعددي بر روي تاريخ وقوع مراحل فنولوژيكي گياهان مؤثر است. از ميان عوامل موثر، رژيم حرارتي بيشترين تأثير را روي مراحل مختلف نمو گياهان و به تبع آن زمان بهره‌برداري از گياه دارد. اين تحقيق در مراتع قشلاقي استان گلستان در سال‌هاي 1394 و 1395 انجام شد و از مدل دمايي روز-رشد(Growth Degree Days) براي بررسي مراحل رشد سه گونه مهم مرتعي Artemisia sieberi، Halocnemum strobilaceum و Poa bulbosa استفاده گرديد. بر اين اساس تعداد 10 پايه از هر گونه انتخاب و از شروع فصل رويش مراحل مختلف زندگي گياه بطور مرتب هر 15 روز يكبار بازديد گرديد. داده‌هاي جمع آوري شده با استفاده از آمار اقليمي(دما و بارندگي) تفسير و براي هر مرحله، حرارت تجمعي لازم يا مجموع درجه روزهاي رشد(GDD) محاسبه شد. نتايج نشان داد كه در‌ سه ايستگاه انتخابي اينچه برون، مراوه تپه و گنبدكاووس؛ آغاز و پايان مراحل فنولوژيكي گونه‌هاي گياهي مرتع در اين سال‌ها متفاوت بود و اين مراحل تحت تأثير شرايط اقليمي به‌ ويژه دما و بارندگي قرار داشت. طبق نتايج، شروع رشد رويشي گونه‌هاي A. sieberi و H. strobilaceium از اواخر هفته سوم تا هفته چهارم ماه اسفند و شروع رشد رويشي گونه P. bulbosa دهه اول ماه دي بود. علت متغير بودن زمان شروع رشد رويشي، تفاوت ميانگين دماي ماه­ها در سال­هاي مختلف بود. اما حرارتهاي تجمعي مورد نيازِ كليه مراحل فنولوژي گونه‌ها در سال‌هاي مختلف تقريباً يكسان بود بر اين اساس مجموع مراحل رويشي و زايشي(رشد فعال) گونه A. sieberi 274 تا 280 روز، گونه H. strobilaceium 260 تا 273 روز و گونه P. bulbosa 176 تا 193 روز متغير است. نتايج حاصل از اين مطالعه در تنظيم دوره‌هاي زماني چراي دام از گونه‌هاي گياهي در مناطق مختلف و تنظيم تقويم دامداري كاربردي است.

One of the key principles in rangeland management is determination of suitable times for exploitation and grazing of rangeland plants in summer and winter pasturelands. This determination of time not only prevents degradation of plant species, but also leads to optimal usage of plant yield. Multiple factors affect plant phenology among which temperature regime has the highest effect on plant development and consequently exploitation and grazing of the plant. In this study, we used growing degree days (GDD) model to assess the phenology of three key rangeland plants: Artemisia sieberi, Halocnemum strobilaceium and Poa bulbosa. Initially, rangeland types were identified and determined in each region, then phenology stage, plant height, cumulative temperature, soil moisture and precipitation were measured and collected. To pick the phenology stage data, 10 individuals were selected from each species in each region and field visits started from the early March. Result showed that the start and end of phenology periods were different between key plants in each region within different years. Plant phenology was affected by climatic condition particularly temperature and precipitation. According to the result, the beginning of vegetative period for A. sieberi and H. strobilaceium was from mid-March to the end of March and the beginning of the vegetative period for P. bulbosa was late-December. This variation in plants phenology lied behind the variation of average monthly temperature in different years. The result of current study is applicable in adjustment of exploitation and grazing periods from plant species in different regions as well as adjustment of pastoral calendar.