اتنوبوتاني گياهان دارويي منطقه راز و جرگلان در استان خراسان شمالي

Ethnobotany of medicinal plants in Razo-Jargalan district in North Khorasan province

اتنوبوتاني شاخه‌اي از دانش بومي است كه به شناخت نقش گياهان يك منطقه در دانش افراد بومي آن منطقه مي‌پردازد و بازيابي سنت‌هاي غيرمكتوبي است كه درخطر نابودي قرارگرفته است. ازاين‌رو مطالعه‌اي جهت شناسايي گياهان دارويي منطقه راز و جرگلان و استفاده از دانش و تجربه اهالي بومي براي معرفي خواص و موارد ناشناخته گياهان دارويي موردنظر انجام گرفت. اطلاعات مربوط به جنبه‌هاي مختلف گياهان از قبيل مصارف سنتي، نحوه استفاده و زمان جمع‌آوري نمونه‌هاي گياهي از افراد بومي باتجربه گردآوري شد. نتايج پژوهش حاضر نشان داد، از تعداد 85 گونه گياه دارويي، 14 گونه به تيره كاسنيان (Asteraceae) تعلق داشته و پس از آن تيره‌هاي نعناعيان (Lamiaceae) با 13 گونه و تيره چتريان (Apiaceae) با 11 گونه در رتبه‌هاي بعدي قرار گرفتند. گونه‌ شيرين‌بيان (Glycyrrhiza glabra L.) با 201، آويشن (Thymus transcaspicus) با 191 و درمنه (Artemisia siberi Besser) با 178 به‌ترتيب بالاترين ميزان گزارش استفاده (UR) را نشان دادند. درمنه با 0.77، شيرين‌بيان با 0.73 و آويشن با 0.69 بيشترين ميزان شاخص فراواني نسبي ثبت (RFC) را نيز به خود اختصاص دادند. پنج فرم زيستي شامل همي‌كريپتوفيت (38 گونه)، تروفيت (16 گونه)، فانروفيت (16 گونه)، كامفيت (11 گونه) و ژئوفيت (4 گونه) بين گونه‌ها مشاهده شد. بيشترين قسمت دارويي مورداستفاده گياهان در اين منطقه، اندام هوايي آنها بود و كاربرد عمده گياهان دارويي به‌ترتيب به درمان بيماري‌هاي گوارشي، عمومي، تنفسي و پوستي تعلق داشت. در ارتباط با شاخص اجماع مطلعين (ICF) گروه بيماري‌هاي اسكلتي و عضلاني بيشترين ميزان اين شاخص (0.96) را در بين ساير گروه‌ها كسب كرد

Ethnobotany is a branch of traditional knowledge that studies the role of plants of a certain district in the knowledge of its indigenous people and is the recovery of unwritten traditions that are in the danger of extinction. Therefore, a study conducted to identify the medicinal plants of Razo-Jargalan district and use of the knowledge and experience of the indigenous to introduce the properties and unknown dimensions of the desired medicinal plants. The information about various aspects of plants such as the traditional uses, how to use, and sampling time of plants were collected from the experienced natives. The results of the present study showed that out of 85 medicinal plant species, 14 ones belonged to the fam. Asteraceae, followed by the fam. Lamiaceae with 13 species and the fam. Apiaceae with 11 species. Liquorice (Glycyrrhiza glabra L.) with 201, thyme (Thymus transcaspicus Klokov) with 191, and artemisia (Artemisia siberi Besser.) with 178 showed the highest use of report (UR). A. siberi with 0.77, G. glabra with 0.73, and Th. transcaspicus with 0.69 had also the highest amount of relative frequency of citation index (RFC). Five life forms including hemicryptophytes (38 species), therophytes (16 species), phanerophytes (16 species), chameophytes (11 species), and geophytes (4 species) were observed among the species. The aerial parts was the most used part of medicinal plants in this region and the main uses of medicinal plants were in the treatment of digestive, general and unspecified, respiratory, and skin diseases, respectively. Regarding the informant consensus factor (ICF), the musculoskeletal diseases group obtained the highest value of this index (0.96) among the other groups.