بازشناسي روايات كتاب تأويل مختلف الحديث در كتاب عوالي اللئالي

نگرش انتقادي به منابع حديثي به منظور رسيدن به روايات صحيحِ صادرشده از معصومين عليهم‌السلام، از مهمترين بايسته هاي پژوهش در علوم حديث است. از اين رو نقد بيروني مآخذ روايي و طبقه بندي منابع اوليۀ آنها از اهميت بسزايي برخوردار است. زيرا گاه نويسندگان كتب حديثي به مآخذ خود به طور كامل اشاره نمي كنند و احاديث به صورت مرسل نقل مي شوند و اين امر سبب تضعيف روايات مي شود. اين نوشتار روايات كتاب تاويل مختلف الحديث نوشتۀ ابن قتيبه را در كتاب عوالي اللئالي اثر ابن ابي جمهور احسائي بازشناسي مي كند و هدف از آن تعيين مأخذ بعضي از احاديث كتاب عوالي و پيراستن كتب شيعه از روايات ضعيف، با روش مطالعه تطبيقي است.آنچه در مقايسه اين دو اثر به دست مي آيد اين است كه ابن ابي جمهور در فصل چهارم از كتاب خود بيش از دو سوم (حدود 70 درصد) احاديث ابن قتيبه را نقل كرده‌است. او به نقل ساده احاديث اكتفا نكرده و همانند ابن قتيبه، در حاشيه كتاب عوالي، تأويلاتي را آورده‌است كه در بعضي موارد، همان مفهومي است كه ابن قتيبه در تأويلات خويش ذكر كرده است. گاهي نيز تأويلات او متفاوت و احياناً معارض با ابن قتيبه است و در برخي از روايات نيز كه تعدادشان اندك است، عين عبارات ابن قتيبه را نقل كرده است. شايد دليل روي‌آوردن ابن ابي جمهور به كتاب ابن قتيبه دفاع وي از قاعده «الجمع مهما امكن اولي من الطرح» باشد و بهترين اثري كه او تا آن زمان براي جمع احاديث معارض يافته، كتاب ابن قتيبه بوده‌است.