نمود‌‌هاي جامعيت بحارالانوار

از قرون گذشته تا كنون كتاب‌هايي با عنوان جامع حديثي شهرت يافته است كه به جوامع اوليه، جوامع متقدم و جوامع متأخر قابل تقسيم است. يكي از اين كتاب‌ها، بحارالانوار نوشته‌ي علامه مجلسي است. پس از نگارش، اين دايره‌المعارف بزرگ شيعي در زمره‌ي جوامع حديثي سه‌گانه‌ي متأخر جاي گرفت و به دليل گستردگي حجم و محتواي احاديثش كه منتهي به جامعيت آن شده است، مورد توجه‌ي ويژه قرار گرفت. اين اثر وزين از جهات گوناگوني داراي جامعيت است اما به طور دقيق، مشخص نيست كه با چه شاخصه‌هايي، به آن اطلاق جامع مي‌شود. علامه مجلسي در اين باره توضيحي نداده است و همچنين نويسندگاني كه پيرامون بحارالانوار قلم‌فرسايي كرده‌اند چندان به اين موضوع عنايت نداشته‌اند. نوشتار پيش‌رو با روش توصيف و تحليل متون و منابع حديثي تاريخي درصدد بيان شاخصه‌هايي براي جامعيت كتاب بحارالانوار با تاكيد به قرائن موجود در مقدمه و محتواي اين كتاب است. بررسي‌هاي صورت گرفته نشان مي‌دهد كه نمود‌هاي جامعيت آن شامل جامعيتِ مآخذ و جامعيت موضوعي و كمّي است كه نقطه‌ي افتراق اين كتاب با جوامع حديثي ديگر است. همچنين جامعيت اين كتاب رابطه‌ي مباشري با حفظ و نشر احاديث شيعي در جهت رفع نياز‌هاي زيستي شيعيان دارد كه چنين ديدگاهي نيز ريشه در كتاب علي (ع) دارد و براي پي بردن به ابعادي عميق‌تر از جامعيت بحارالانوار، در كنار ساير وجوه بايد به آن توجه داشت.