اثر تراكم‌هاي مختلف كشت و تغذيه با كود‌هاي آلي بر بازده، عملكرد و تركيبات شيميايي اسانس گياه دارويي Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey. در شرايط ديم

Effects of different planting densities and feeding with organic fertilizers on percentage, yield, and essential oil chemical composition in Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey. under rainfed conditions

مرزه موتيكا (Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey.) يكي از گونه‌هاي مرزه بومي ايران است كه به دليل ميزان بالاي اسانس و تركيب‌ فنلي تيمول بسيار موردتوجه قرار گرفته ‌است. تعيين مناسب‌ترين و بهترين تراكم كاشت و همچنين حاصلخيزي خاك اهميت زيادي در افزايش عملكرد كمّي و كيفي توليد گياهان دارويي دارد. در اين تحقيق به‌منظور بررسي اثر تراكم گياهي و تغذيه با كود‌هاي آلي بر عملكرد كمّي و كيفي اسانس مرزه موتيكا در شرايط ديم، آزمايشي به‌صورت كرت‌هاي خرد شده بر پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي در 3 تكرار در سال‌هاي زراعي 1396– 1399 در مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع‌طبيعي استان كرمانشاه انجام شد. عامل اصلي شامل 3 تيمار كودي و عامل فرعي 3 تراكم (2.66، 4 و 8 بوته در متر‌مربع) در رديف‌هايي با فاصله 50 سانتي‌متر و با 3 فاصله كاشت (25، 50 و 75 سانتي‌متر) بودند. اندام هوايي گياهان در زمان گلدهي كامل برداشت و به روش تقطير با آب اسانس‌گيري شد. بازده اسانس‌ بر حسب وزن خشك گياه محاسبه و تركيب‌هاي شيميايي آن با استفاده از كروماتوگرافي گازي (GC) و كروماتوگرافي گازي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) شناسايي شدند. نتايج نشان داد كه بازده و تركيب‌هاي شيميايي اسانس بين سال‌ها تفاوتي نشان ندادند. بين تيمارهاي كودي براي بازده و عملكرد اسانس و تركيب‌هاي تيمول و كارواكرول و ساير تركيب‌هاي شيميايي اسانس در سطح 1% تفاوت معني‌دار وجود داشت. بين تراكم‌هاي كاشت فقط براي عملكرد اسانس تفاوت معني‌دار وجود داشت. تيمول با تيمار كاه غني شده ودر مرحله بعدي با كود گاوي پوسيده رابطه مثبتي داشت و بيشترين مقدار آن (53.2%) در تيمار كاه غني شده مشاهده شد. كارواكرول با تيمار كود دامي پوسيده ارتباط مثبت داشت و بيشترين مقدار آن (9.2%) در اين تيمار بدست آمد.

Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey. is one of the native savory species of Iran that has received much attention due to its high essential oil content and phenolic compound of thymol. Determination the most suitable and best planting density as well as soil fertility is very important in increasing the quantitative and qualitative yield of medicinal plants. In this study, to investigate the effects of plant density and feeding with organic fertilizers on quantitative and qualitative yield of essential oils in Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey. under rainfed conditions, an experiment was conducted as split plots in a randomized complete block design with 3 replications in the Research and Education Center of Agriculture and Natural Resources of Kermanshah province in 3 crop years (2018-2020). The main factor included 3 fertilizer treatments and the sub-factor was 3 densities (2.66, 4, and 8 plants per square meter) in rows with a distance of 50 cm and with 3 planting distances (25, 50, and 75 cm). Plant aerial parts were harvested at full flowering stage and their essential oil (EO) was extracted by hydrodistillation method. EO yield was calculated according to the plant dry weight and its chemical compounds were identified using GC and GC/MS. The results showed that percentage and EO chemical composition did not show any difference between the years. There was a significant difference between the fertilizer treatments for the percentage and EO yield and thymol, carvacrol, and other EO chemical compounds at the level of 1%. There was a significant difference between the planting densities only for EO yield. Thymol had a positive relationship with the treatments of enriched straw and then rotten cow manure and the highest amount (53.2%) was observed in the enriched straw treatment. Carvacrol with the highest amount of 9.2%, showed a positive relationship with the rotten cow manure treatment.