نقد و بررسي ماده 892 قانون مدني «حجب نقصاني»

Review of Article 892 of Civil Code on "Hujb-i Nuqsani" ('Partial Exclusion from Inheritance')

قانون‌گذار ما بحث «حَجْب نُقصاني» را از فقه اماميه اقتباس كرده و بدون هرگونه تغييريْ در مواد 886 قانون مدني به بعدِ فصل چهارم آن را منعكس نموده است. مقنن در ماده 892 ق.م در مبحث «حَجْب از بعض فرض» پدر را جزو محجوبين نُقصاني قرار داده است. طبق ماده 892 ق.م «وقتي كه براي ميّت اولاد يا اولاد اولاد باشد، در اين صورت ابوين ميّت از بردن بيش از ثلث محروم ميشوند». درحالي‌كه پدر در زمرة محجوبين نُقصاني نبوده و حكم مقنن كه متضمن خطا و در نتيجة پيروي از مشهور فقهاي اماميه است و اكثر نويسندگان حقوق مدني نيز بدون نقد و بررسي موضوع، خطاي مزبور را در كتب خود تكرار نموده‌اند. ما در اين مقاله ضمن تبيين خطاي مزبور پيشنهاد حذف آن را داده‌ايم. خلاصة مقاله بدين شرح مي‌باشد: الف) فرزند اعم از مذكر و مؤنث حاجب نُقصاني مادر از ثلث به سدس اس؛ ب) اخوه ابويني (با وجود شرايط) حاجب نُقصاني و رد بري مادر است؛ ج) فرزند ذكور حاجب نُقصاني مادر است؛ زيرا فرض رد بري در اينجا متصور نيست؛ د) فرزند دختر حاجب رد بري مادر نيست؛ هـ) فرزند حاجب رد بري ابوين نيست.

Our legislator has borrowed the term "Hujb-i Nuqsani" ('partial exclusion') from Imamieh jurisprudence, discussed it without any changes in article 886 of Civil Code, and then restated it in chapter 4 of Civil Code. In article 892 of Civil Law of partial exclusion from inheritance, the legislator has mentioned father as the partially excluded one. According to article 892 of Civil Code, when a dead person has children or descendants, parents of the dead person are deprived of inheriting more than one-third. However father is not among the partially excluded, and the legislator's sentence which contains an error, is due to adherence to Imamieh jurisprudence. an‎d most authors of Civil Law, without reviewing the issue, have repeated the aforementioned error in their books. In this article, we have not only explained and clarified the error, but also suggested to omit it. The summary of this article is as follows: A: A child whether son or daughter decreases the mother's share from one-third to one-sixth. B: Father's siblings (under certain conditions) decrease mother's share and prevents the mother from inheriting the rest of the inheritance on the basis of the mother's actual share. C: A male child decreases the mother's share because it's unsuspected that the mother inherits the rest of the inheritance on the basis of her actual share. D: A female child does not prevent mother to inherit the rest of inheritance on the basis of her actual share. E: A child does not prevent the parents from inheriting the rest of inheritance.