شناسايي راهكارهاي مديريت بهره برداري پايدار آب از قنوات در استان يزد، ايران

Identifying the Strategies for Sustainable Water Utilization Management of Qanats in Yazd Province, Iran

مديريت پايدار منابع آبي كشوري همچون ايران كه به صورت تاريخي از كم آبي رنج مي برد از اهميت زيادي برخوردار است. مديريت پايدار در مورد ساختارهاي تاريخي بهره‌برداري از منابع آب كه شاخص‌ترين آن قنات مي باشد خصوصاً در فلات مركزي ايران بسيار ضروري به نظر مي رسد. بر اين اساس پژوهش حاضر با هدف شناسايي راهكارهاي مديريت بهره‌برداري پايدار از منابع آب از قنوات استان يزد انجام گرفت. تحقيق حاضر از نوع كاربردي بوده و به صورت پيمايشي انجام پذيرفت. جامعه آماري شامل كشاورزان بهره‌بردار مستقيم از قنوات استان يزد (N=30662) بود كه 280 نفر از آن‌ها به صورت تصادفي با انتساب متناسب با بهره‌گيري از فرمول كوكران به عنوان نمونه انتخاب شدند. روايي ابزار تحقيق كه پرسشنامه محقق ساخته بود با استفاده از پنل متخصصان و پايايي آن با استفاده از ضريب آلفاي كرونباخ تأييد شد. تحليل داده‌ها از دو روش آمار توصيفي و آمار استنباطي (تحليل عاملي و تحليل مقايسه‌اي ناپارامتري) با بهره‌گيري از نرم افزار SPSS21 انجام شد. نتايج تحليل عاملي اكتشافي راهكارهاي مديريت بهره‌برداري پايدار آب نشان داد كه شش دسته راهكارهاي قانوني-حمايت، فني- توليدي، تحقيقاتي-آموزشي و ترويجي، مشاركتي و حفظ دانش بومي، تنوع درآمدي و زيست محيطي توانستند 70/645 درصد واريانس كل را تبيين كنند. همچنين با بهره‌گيري از آزمون مقايسه‌اي ناپارامتري يو-من ويتني مشخص شد كه از ديد كشاورزان، تقريباً در تمام راهكارهاي مديريت پايدار قنوات مورد بررسي ميزان اجرا از ميزان اهميت آنها به طور معني داري كمتر است. يافته‌هاي حاصل از پژوهش، پيشنهاداتي به برنامه‌ريزان و مديران در جهت بهبود وضعيت مديريت پايدار قنوات در كشور ارائه داد.

Sustainable management of water resources in Iran, which has historically suffered from water scarcity, is of great importance. Sustainable management of historical structures for the exploitation of water resources, the most prominent of which is the Qanats, seems to be very important, especially in the central plateau of Iran. So, the present study was conducted with the aim of identifying sustainable management strategies for water resources of Qanats in Yazd province, Iran. The present study was applied and was conducted by survey method. The statistical population included farmers directly exploiting the Qanats of Yazd province (N = 30662) of which 280 people were randomly selected as a sample with proportional assignment sampling method. The validity of the research instrument confirmed, using a panel of experts and its reliability confirmed, using Cronbach's alpha coefficient. Data analysis was performed using two methods of descriptive statistics and analytical statistics (factor analysis and nonparametric comparative analysis) using SPSS21 software. The results of exploratory factor analysis of sustainable water use management strategies showed that six categories of legal strategies - protection, technical-production, research-educational and extension, participatory and preservation of indigenous knowledge, income diversity and environmental strategies could explain 70.645% of the total variance. Non-parametric U-Mann-Whitney comparative test showed that from the farmers' point of view, in almost all sustainable management strategies, the rate of implementation was significantly less than their importance. The findings provided suggestions to improve the situation of sustainable management of Qanats in the country.