نقش كاني‌شناسي و اجزاء تخريبي بر روند دياژنز و تأثير آن بر تكامل سيستم منافذ و كنترل كيفيت مخزني در ماسه‌سنگ‌هاي كم تراواي حوضه مغان

The Role of Mineralogy and Clastic Components on Diagenesis and Its Effect on the Evolution of the Pore System and Controlling the Reservoir Quality in Tight Sandstones of Moghan Basin

سازندهاي تخريبي اجاق قشلاق و زيور، به‌عنوان سنگ مخزن حوضه مغان، از اهميت ويژه‌اي برخوردار هستند. رخساره‌هاي ماسه‌سنگي اين سازندها به‌عنوان نمونه منحصر به‌فرد از مخازن نامتعارف (ماسه‌سنگ‌هاي كم‌تراوا) در ايران هستند كه با توجه به مشخصه‌هاي بافتي و دياژنزي مؤثر بر سيستم منافذ آنها، داراي توليد ناپايدار، همراه با افت فشار هستند. در اين مطالعه، مشخصه‌هاي سنگ‌شناسي و رسوبي اين سازندها با تلفيق نتايج توصيف مغزه، مطالعات پتروگرافي، تصاوير ميكروسكوپ الكتروني همراه با داده‌هاي تخلخل و تراوايي مغزه به‌دست آمده از برش‌هاي سطحي و چاه بررسي گرديد. نتايج نشان مي‌دهد كه بلوغ كاني‌شناسي پايين اين ماسه‌سنگ‌ها كه عمدتا داراي خرده‌سنگ‌هاي آتشفشاني و فلدسپات هستند نقش مهمي در تغيير و تكامل سيستم منافذ طي تاريخچه دياژنزي آنها داشته است. در واقع حضور خرده‌سنگ‌هاي آتشفشاني به‌عنوان اجزاء تراكم‌پذير، عامل مؤثري در كاهش تخلخل اين ماسه‌سنگ‌ها طي تدفين و تراكم آنهاست. همچنين دگرساني اين اجزاء در كنار فلدسپات‌ها منجر به گسترش انواع رس‌هاي دياژنزي شده است كه اين رس‌ها هم به‌عنوان سيمان درون منافذ عمل نموده‌اند و هم در گسترش ريزتخلخل‌ها درون سيستم منافذ نقش به‌سزايي داشته‌اند. فرآيند انحلال نيز با گسترش محدود منجر به توسعه تخلخل‌هاي انحلالي مجزا شده است. در مجموع تأثير متقابل سه عامل تراكم، رس‌هاي دياژنزي و انحلال در تقابل با كاني‌شناسي، نقش مؤثري در توسعه سيستم منافذ و كيفيت مخزني ماسه‌سنگ‌هاي حوضه مغان داشته است كه در نتيجه آن ماسه‌سنگ‌هاي كم تراوا با بافت متراكم و سيستم منافذ با ارتباط ضعيف متشكل از تخلخل‌هاي انحلالي مجزا و ريزتخلخل‌ها توسعه يافته است. از اين رو ماسه‌سنگ‌هاي اين حوضه با توجه به مقادير تخلخل كم تا زياد و تراوايي كم (عمدتاً كمتر از mD 0/1)، قابل مقايسه با ماسه‌سنگ‌هاي كم تراوا در ساير نقاط جهان مانند حوضه پرت استراليا بوده و در گروه مخازن ماسه‌سنگي نامتعارف قرار مي‌گيرند.

The siliciclastic formations of Ojagheshlaq and Zeivar, as the reservoir rock of Moghan basin are of special importance. The sandstone facies of these formations are a unique example of unconventional reservoirs (tight sandstones) in Iran, which due to the textural and diagenetic characteristics affecting their pore system, have unstable production with pressure drop. In this study, the lithological and sedimentary characteristics of these formations were investigated by combining the results of core description, petrographic studies, scanning electron microscope images along with porosity and permeability data of the core obtained from outcrops and wells. The results show that the low mineralogical maturity of these sandstones, which mainly contain volcanic lithics and feldspar, has played an important role on modification and evolution of the pore system during their diagenetic history. In fact, the presence of volcanic lithics as compressible components is an effective factor in reducing the porosity of these sandstones during burial and compaction. Also, the alteration of these components along with feldspars has led to the formation of various diagenetic clays that have acted as cement inside the pores and have played an important role in developing micropores within the pore system. The dissolution process has also led to the development of isolated dissolution pores with limited expansion. In general, the interaction of three factors of compaction, diagenetic clays and dissolution in contrast to mineralogy, has played an effective role in the development of pore system and reservoir quality of Moghan basin sandstones, as a result of which tight sandstones with a compacted texture and pore system with a poor connection consisting of isolated dissolution pore types and micropores have been developed.