نقد تحليل نگارۀ «مجلس همايون و اكبر» از مجموعۀ مُرقع گلشن با تاكيد بر انواع حضورِ هنرمند در اثر

Analysis of the Painting “Humayun and Akbar Meeting” with emphasizing on the Varieties of the Artist’s Presence in the Artwork

در فرآيند شكل دادن به يك اثر هنري، هنرمند، يا خود را مكلف به اصول سبكي و مكتبيِ خاصي مي­داند، يا پا را از آن فراتر مي­نهد و خود پايه ­هاي سبك ديگري را بنا مي­گذارد. در اين ميان در آثاري كه رمزگان سبكي و مكتبي، حضور پررنگي را داشته باشند، مجال براي حضور رمزگان شخصي هنرمند، يا به نوعي حضورِ مولف اثر، كمتر فراهم مي­گردد. نگارگري ايراني از جمله هنرهايي است كه به خاطر حضور سنگينِ قواعد سبكي و مكتبي، حضور مولف در آن با چالش­ها و محدوديت­هاي بسياري مواجه است؛ اما به نظر مي­رسد در بسترهايي كه نگارگران ايراني توانسته ­اند تا حدودي خود را از اين قيود برهانند، گونه­ هايي از حضور اين رمزگان شخصي را نيز رواج داده ­اند. يكي از اين بسترها، مكتب موسم به «هند و ايراني» است كه پايه­ هاي آن توسط هنرمندان ايراني در سرزمين هندوستان بنا گرديد. اين پژوهش به تحليل سبكي و موضوعيِ نگارۀ «مجلس همايون و اكبر» از اين مكتب مي­پردازد. اساس پژوهش بر اين فرض استوار بوده كه اين اثر نمونه­اي متمايز به لحاظ بكارگيري شكل­هاي متفاوت حضور هنرمند در يك نگارگري شرقي مي­باشد؛ لذا سوال اصلي را مي­توان اينگونه مطرح نمود كه: انواع مختلف حضورِ هنرمند در نگارۀ «مجلس همايون و اكبر» چگونه است؟ روش پژوهش توصيفي­ ـ­تحليلي است كه در فرآيند آن لايه­ هاي سبكي، نوشتاري و مضموني نگاره مورد مطالعه قرار مي­گيرد. نتايج پژوهش نشان مي­دهد كه وفاداري سبكيِ هنرمند اثر به سنتِ ايراني مكتب تبريز به ويژه تحرك و پوياييِ پيكره­ها و نوع تركيب­ بنديِ نگاره ­هاي بهزاد، ثبتِ رقم هنرمند در كتيبۀ نگاره و نيز در متن خود اثر، از نمونه رمزگان شخصي هنرمند در اثرِ مورد مطالعه است. همچنين در اينجا و در پديده­ اي بسيار كم­ سابقه در هنر مشرق زمين، شاهد حضور تصويريِ خودِ هنرمند در نگاره و نيز بازنمودِ تصويري از كل نگاره در اثر مي­باشيم، كه اين شكل­ هاي حضور هنرمند علاوه ­بر ­اين كه مهم­ترين شكل حضور مولف در اثر مورد بحث بوده، مجلس همايون و اكبر را به اثري متمايز بدل مي­ سازد.

In the process of producing the artworks, the artist either considers himself/herself bound by certain stylistic and scholastic principles, or goes beyond it and lays the foundations of another style. Meanwhile, in works where stylistic and scholastic codes have a strong presence, there is less opportunity for the presence of the artist’s personal codes. Iranian painting is one of the arts that due to the heavy presence of stylistic and scholastic rules, the presence of the author in it faces many challenges and limitations. But it seems that in the contexts in which Iranian painters have been able to free themselves to some extent from these restrictions, some forms of the presence of these personal codes have also spread. One of these contexts is the “Indo-Iranian” school, which was founded by Iranian artists in India. This research deals with the stylistic and thematic analysis of the painting “Humayun and Akbar Meeting” which belongs to Indo-Iranian school. The research is based on the assumption that this work is a distinctive example in terms of using different forms of artist presence in an oriental painting. Therefore, the main question is what are the different types of the artist’s presence in the “Humayun and Akbar Meeting” painting? The research method was descriptive-analytical in the process of which the stylistic, written and thematic layers of the image were studied. The results show that the artist’s stylistic loyalty to the Iranian tradition of Tabriz school, especially the mobility and dynamics of the figures and the type of composition of Behzad’s paintings, recording the artist’s figure in the inscription and in the text itself, is an example of the artist’s personal codes in the work. Also here and in a very rare phenomenon in the oriental art, we see the visual presence of the artist himself in the painting and also the representation of the image of the whole painting in the work, which in addition to being the most important form of the author’s presence in the work, makes the “Humayun and Akbar Meeting” a distinct artwork.