برآورد اثر متقابل ژنوتيپ و محيط و ميزان سازگاري لاين‌هاي اميدبخش اصلاحي برنج در مازندران

Estimation of genotype and environment interaction and compatibility of promising breeded rice lines in Mazandaran

اصلاح برنج با زمينه ژنتيكي ارقام ايراني، فرصتي را براي بهبود اين دسته از ارقام فراهم مي‌آورد كه داراي سازگاري بالا نسبت به محيط هستند و از بازارپسندي مطلوبي نيز برخوردار مي‌باشند. بدين جهت، هفت لاين‌ اميدبخش حاصل از تلاقي ارقام برنج ايراني مختلف و همچنين ژنوتيپ‌هاي خارجي، به همراه دو رقم شاهد طارم‌محلي و شيرودي در چهار مزرعه آزمايشي در منطقه شرق (بهشهر)، مركز (بابل) و غرب مازندران (تنكابن) و مزرعه آزمايشي تحقيقات برنج (آمل)، در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار و طي سال‌هاي 1395 و 1396 (جمعاً هشت محيط) مورد مطالعه قرار گرفتند. نتايج تجزيه واريانس ساده حاكي از آن بود كه ميان ژنوتيپ‌ها از نظر صفات تعداد روز تا 50 درصد گلدهي، ارتفاع بوته، تعداد پنجه بارور و عملكرد دانه، تفاوت معني‌داري وجود داشت. تجزيه واريانس مركب داده‌ها نشان داد كه اثر ژنوتيپ و اثر متقابل سال× مكان و سال× مكان× ژنوتيپ بر صفت عملكرد دانه معني‌دار بود. ژنوتيپ G5 بيشترين عملكرد را در همه محيط‌ها داشت و ژنوتيپ G1 نيز از نظر عملكرد در رتبه دوم قرار داشت. برآورد اجزاي مختلف پايداري بر اساس مدل چند متغيره تأثيرات اصلي افزايشي و اثر متقابل ضرب‌پذير به روش امي مشخص نمود كه ژنوتيپ‌ متوسط‌رس و پاكوتاه G5 (DAH)، حاصل از تلاقي اهلمي‌طارم و دشت با ميانگين عملكرد 5888/7 كيلوگرم در همه محيط‌ها داراي وضعيت پايداري بالاتر و نوسان عملكردي كمتري از ساير ژنوتيپ‌ها بود و ژنوتيپ زودرس و پاكوتاه G1 (AHS) حاصل از تلاقي سپيدرود و اهلمي‌طارم با متوسط 5312/06 كيلوگرم عملكرد دانه، داراي پايداري مناسبي در بيشتر محيط‌ها بود.

Rice breeding with genetic background of Iranian cultivars provides an opportunity to improve these cultivars that have high adaptability to the environment and favorable marketability. Therefore, seven promising lines, orginiated from cross combinations of Iranian and exotic rice genotypes, along with two check varieties including Tarom-Mahali and Shiroudi were evaluated in four experimental fields in Mazandaran provinces located in east zone (Behshahr), centre (Babol), west (Tonekabon) and Rice Research Instutute (Amol) in a randomized complete block design (RCBD) with three replicates during 2016-2017 (totally eight environments). Results of simple variance analysis showed that there were significant differences between genotypes for number of days to 50% of flowering, plant height, number of fertile tillers and grain yield. Combined analysis variance indicated that the effect of genotype and interaction effects of year and location and also year and location and genotype on grain yield were siginificant. G5 genotype had the highest yield in all environments and G1 genotype was in the second place in terms of yield. Stability analysis through AMMI method indicated that rice promising line G5 (DAH, originated from cross between Dasht and Ahlami-tarom) showed high of grain yield (5888.7 Kg/ha in average) and performed stable situation over environments, G1 genotype (AHS, a cross between Ahlami-tarom and Sepidroud) with 5312.1 Kg grain yield /ha in average, showed moderate stability in most of the environments.