نگاهي نو به ساخت موصولي در زبان فارسي از دريچۀ دستور شناختي

A New View on Relative Clause in Persian from the Viewpoint of Cognitive Grammar

از ميان ساخت‌هاي متعددِ چندبندي در زبان فارسي، در اين پژوهش ساخت موصولي در چارچوبِ انگارۀ دستورِ شناختي مورد مطالعه قرار گرفته است. بند موصولي در زبان فارسي ساختاري تركيبي دارد كه متشكل از سه ساختار مؤلفهاي (گروه اسمي – حرف ربط «كه» - بند موصولي) است. در قالب انگارۀ دستور شناختي اين ساخت را ميتوان واحدي زباني درنظر گرفت كه در آن قطب واجي با قطب معنايي رابطهاي نمادين دارد. در اين پژوهش، ساخت موصوليِ زبان فارسي در قالب دو پرسش مورد بررسي قرار گرفت: 1) چگونگيِ سازهبنديِ اين ساختها؛ و 2) انواع وابستگي در بند موصولي و چگونگيِ تبيين آن. براي پاسخگويي به اين پرسشها، ابتدا آن مفاهيم و ابزارهاي نظريِ دستورِ شناختي كه در پاسخ به اين پرسشها كارآمد هستند، معرفي شد و سپس ساخت موصوليِ زبان فارسي در چارچوب اين دو پرسش بررسي شد. نتايج پژوهش نشان ميدهد از ميان عوامل مؤثر در شكلگيريِ يك ساخت، دو عاملِ انطباق و نمابرداري نقش بسزايي در مفهومسازيِ ساختِ موصولي دارند. ماهيت وابستۀ بند موصولي نيز بهكمكِ نمابرداري و جهت گسترش در اين ساخت مشخص ميشود. رابطۀ بين بند پايه و پيرو در اين ساخت از نوع «هسته – توصيفكننده» است، كه در آن بند پايه هسته و بند پيرو توصيفكننده است. رابطۀ ديگري نيز در اين ساخت وجود دارد و آن رابطۀ «هسته – متمم» است، اين رابطه بين گروه اسمي و بند موصوليِ توصيفكنندۀ آن است.

Among the multi-clausal constructions in Persian, in this research the relative clause has been studied within the framework of Cognitive Grammar. Relative clause in Persian is a compositional structure consisting of three component structure (noun phrase – the connector 'ke' – relative clause). On the basis of CG principles this construction is a linguistic unit in which the semantic pole relates to the phonological pole symbolically. Regarding the relative clause, this paper considered two main questions: 1) how it is conceptualized, and 2) the types of dependency and the way, it is accounted. Having introduced the theoretical meta-language of CG which relates to these questions, the author tried to answer the questions. The results indicate that the main role of the conceptualization of relative clauses is on the shoulder of two constructs: correspondence and profiling. The dependent nature of relatives is characterized by profiling and the direction of elaboration. The relation between main clause and subordinate clause is "head-modifier" whereas the one between the noun phrase and the relative clause is "head-complement".