ماگماتيسم بازالتي پالئوزوييك پسين منطقة طارم - ماسوله (البرز باختري): ويژگي‌هاي شيميايي سنگ كل و دلالت‌هاي زمين‌ ساختي

Late Paleozoic basaltic magmatism of Tarom- Masuleh area (western Alborz): whole-rock chemical characteristics and tectonic implications

منطقة طارم- ماسوله (البرز باختري) ‌دربردارندة رخنمون‌هاي فراواني از سنگ‌هاي آتشفشاني پالئوزوييك پسين است. روابط چينه‌شناسي نشان مي‌دهد واحدهاي آذرين به سن كربونيفر- پرمين هستند. برپاية داده‌هاي شيميايي سنگ كل، نمونه‌ها تركيب بازيك (wt.% 7/50- 3/45 SiO2=) و سرشت آلكالن (wt.% 4/4- 1/1 TiO2=؛ 3/2- 9/0 Nb/Y=) دارند. افزون‌براين، اين سنگ‌ها با ويژگي‌هاي شيميايي نزديك به مذاب‌هاي اوليه تا مذاب‌هاي تحول‌يافته شناخته مي‌شوند (wt.% 5/2- 5/14MgO=). داده‌هاي عنصرهاي اصلي و كمياب نشان مي‌د‌هند تنوع شيميايي سنگ‌ها بيشتر متأثر از فرايند تبلوربخشي بوده است و فرايندهاي خاستگاه گوشته‌اي و آلايش پوسته‌اي چندان مؤثر نبوده‌اند. الگوسازي تئوريك فرايند تبلور برپاية عنصرهاي كمياب نيز نشان مي‌دهد جدايش بلورين اليوين و كلينوپيروكسن نقش بسياري در تحول شيميايي مذاب داشته است. ويژگي‌هاي شيميايي سنگ‌ها از نظر غني‌شدگي HFSE و نسبت بالاي LREE/HREE (5/17- 8/4(La/Yb)N=) با تركيب بازالت جزيرة‌ اقيانوسي (OIB) همخواني دارد. ازاين رو، ماگماتيسم پالئوزوييك پسين در منطقة طارم- ماسوله در جايگاهي درون‌صفحه‌اي (حاشية غيرفعال قاره‌اي) و متأثر از رژيم زمين‌ساختي كششي روي داده است. ماگماتيسم اين زمان در ديگر بخش‌هاي ايران، مانند ايران مركزي، سنندج- سيرجان و آذربايجان و همچنين، مناطق ديگري از حاشيه شمالي گندوانا (عمان، شمال آفريقا) و چين نيز سرشت ماگماتيسم درون‌صفحه‌اي دارد و به فعاليت‌هاي پلوم گوشته‌اي/ نقاط داغ و يا زمين‌ساخت كششي همزمان با كافت و مراحل آغازين گسترش اقيانوس نئوتتيس نسبت داده شده است.

The Tarom- Masuleh area (western Alborz) exposes considerable Late Paleozoic volcanic rocks. Stratigraphic relationships indicate that the igneous units are of Carboniferous- Permian age. Based on whole- rock chemical data, the samples are compositionally basic (SiO2= 45.3- 50.7 wt.%) and alkaline (TiO2= 1.1- 4.4 wt.%; Nb/Y=0.9- 2.3). Furthermore, these rocks are characterized by nearly primitive to evolved compositions (MgO= 14.5- 2.5 wt.%). Major and trace elements data show that chemical variations were predominantly controlled by crystal fractionation and, mantle source processes or crustal contamination was not so effective. Trace element theoretical modeling of crystallization process also shows that fractional crystallization of olivine + clinopyroxene has played a major role in the chemical evolution of the melt. The chemical characteristics of the samples in terms of HFSE enrichment and elevated LREE/HREE ratio ((La/Yb)N= 4.8- 17.5) are identical to those of oceanic island basalts (OIB). Thus, the Late Paleozoic magmatism of the Tarom-Masouleh region took place in an intraplate setting (passive continental margin) influenced by the extensional tectonic regime. Coeval magmatism in other parts of Iran, including Central Iran, Sanandaj- Sirjan and Azerbaijan, as well as other areas of the northern margin of Gondwana (Oman, North Africa) and China, similarly represent intraplate magmatic signature attributed to the mantle plume and/or hot spot activity or extensional tectonics and rifting concurrent with the early stages of the appearance of the Neotethys Ocean.