توصيف، تحليل و تبيين معرفتي وحي در انديشه فارابي

Description, analysis and epistemological elaboration of divine inspiration in Farabi's thought

در تفكر فارابي، قواي ناطقه و متخيله بيشترين كاركرد را در ادراكات وحياني ايفا مي‌كنند. فارابي وحي را حاصل اتصال قوه ناطقه نبي به عقل فعال و دريافت معقولات از آن دانسته، معتقد است نبي با طي مراتب عقلاني، ميتواند صور معقوله از عقل فعال را دريافت نمايد. اما در بياني ديگر، به نقش ابزاري قوه خيال در محاكاتگري از معقولات و حقايق كلي وحي و دريافت عيني و بدون واسطه حقايق جزئي وحي تأكيد دارد. هدف اين جستار، توصيف، تحليل و تبيين معرفت‌شناختي وحي از ديدگاه فارابي است. اين پژوهش با روش توصيفي تحليلي به بررسي چگونگي ارتباط قوه متخيله با عقل فعال، نحوه تبديل معقولات كلي و جزئي به يكديگر در نبي و حكيم و نحوه دريافت معارف وحياني در نظام معرفتي فارابي پرداخته و در اين تحليل به اين مسئله رهنمون شده است كه تفاوتي كه در انديشه فارابي پيرامون نحوه افاضات عقل فعال به انسان و نقش قوه متخيله وجود دارد، حاكي از آن است كه فارابي وحي را به قوه متخيله نبي تنزل نمي‌دهد؛ بلكه به علت وجود ضعف در نفس انسان‌ها، ارتباط نبي و انسان را از راه قوه متخيله امكان‌پذير مي‌داند. بنابراين از ديدگاه فارابي، وحي اصالتاً با توجه به قوه ناطقه مفهوم‌سازي مي‌شود و ركن اين ارتباط يعني تخيل در تعريف وحي نقشي اساسي دارد.

In Farabi's thought, the speech and imagination faculties play the greatest role in the inspirational perceptions. Farabi considers the divine inspiration as a result of the connection of Prophet's speech intellect to the active intellect and receiving rational ideas from it. Furthermore, he believes that through paving the rational positions, the prophet can receive the rational images from the active intellect. However, in another expression, he emphasizes on the instrumental role of imagination faculty in the imitation of rational ideas, general facts of divine inspiration and objective and immediate perception of trivial facts of divine inspiration. This research aims at presenting a description, analysis and epistemological elaboration of divine inspiration from the Farabi's viewpoint. Using the descriptive-analytical method, this research deals with the quality of connection of imagination faculty to the active intellect, the method of conversion of general and trivial rational ideas into each other in prophet and sage and method of receiving the divine knowledge in Fabari's epistemological system. This research has led to this understanding that the difference which exists in Farabi’s thought on the method of effusions of the active intellect to human and the role of imagination intellect indicates that Farabi does not degrade divine inspiration into prophet’s imagination intellect, but due to the presence of weakness in humans’ souls,