علوم‌اجتماعي اروپامحور و جامعه‌شناسي ابن‌خلدون: بررسي ديدگاه انتقادي سيد فريد العطاس

Seyed Farid Alatas on Ibn Khaldun’s Sociological Theory: A Criticism of Eurocentrism in Mainstream Sociology

ابن‌خلدون در مقدمه علم عمران را بنياد نهاد و بدين سبب اغلب به عنوان بنيان‌گذار يا دست‌كم پيشگام جامعه‌شناسي شناخته شده است؛ اما جامعه‌شناسي وي بسط نيافته و از او به عنوان نظريه‌پرداز غفلت شده است. فريد العطاس تداوم اروپامحوري در علوم‌اجتماعي را مانع توجه به منابع غير اروپايي نظريه‌ها و مفاهيم دانسته؛ به‌طوري كه تفكر ابن‌خلدون را در حاشيۀ علوم‌اجتماعي مدرن قرار داده است. طرح اسلامي كردن دانش به عنوان واكنشي به اروپامحوري در جهان اسلام مطرح شد. فريد العطاس اين طرح را در بسط جامعه‌شناسي ابن‌خلدون به عنوان نمونه‌اي براي جامعه‌شناسي دگرواره ناموفق دانسته است. هدف اين پژوهش بررسي ديدگاه انتقادي فريد العطاس درباب علوم‌اجتماعي اروپامحور و نقش آن به‌مثابۀ مانع براي بسط جامعه‌شناسي ابن‌خلدون است. روش اين پژوهش اسنادي است و با مراجعه به آثار فريد العطاس به شيوۀ توصيفي _ تحليلي اين پرسش‌ها بررسي شد: فريد العطاس چگونه اروپامحوري را به‌مثابۀ مانعي براي بروز نظريۀ اجتماعي ابن‌خلدون مطرح مي‌كند؟ چرا فريد العطاس طرح اسلامي كردن دانش را در بسط جامعه‌شناسي ابن‌خلدون ناموفق مي‌داند؟ و اين‌كه فريد العطاس فراهم آوردن چه شرايطي را براي بسط جامعه‌شناسي ابن‌خلدون لازم مي‌داند؟ بنابر يافته‌هاي پژوهش فريد العطاس هم مخالف علوم‌اجتماعي اروپامحور است و هم خصم آن يعني طرح اسلامي كردن دانش را مكفي نداسته است؛ لذا جامعه‌شناسي ابن‌خلدون در جريان اصلي جامعه‌شناسي و نيز در علوم‌اجتماعي اسلامي توفيقي نيافته است. بدين روي فريد العطاس پيشنهاداتي براي ورود ابن‌خلدون به جريان اصلي جامعه‌شناسي و بسط جامعه‌شناسي نو ابن‌خلدوني ارائه داده است.

Ibn Khaldun founded ilm al-‘umran in the Mugaddimah and For this reason, he is often hailed as the founder or at least the precursor of sociology; But his sociology has not developed and he has been neglected as a theorist. Farid Alatas considers the continuation of Eurocentrism in the social sciences as an obstacle to attention to non-western sources of theories and concepts; in a way that has put Ibn khaldun's thinking on the margins of modern social sciences. The project to Islamization of knowledge was introduced as a reaction to the Eurocentrism in the Islamic world. Farid Alatas considers this project to be unsuccessful in the development of Khaldunian sociology as a model for alternative sociology. While Ibn Khaldun has been marginalized in the Modern social sciences، his sociological approach sits between two opposing approaches of knowledge production: Islamization of knowledge and Eurocentrism. The purpose of this study is to investigate Farid Alatas's critical view of Eurocentric social sciences and its role as an obstacle to the development of Khaldunian sociology. The method of this study is documentary and by referring to Farid Alatas's works in a descriptive-analytical way, these questions were examined: How does Farid Alatas present Eurocentrism as an obstacle to the emergence of Ibn Khaldun's sociology? Why does Farid Alatas consider the project to Islamization of knowledge unsuccessful in developing Khaldunian sociology? What conditions does Farid Alatas consider necessary for the development of Khaldunian sociology? According to the findings of study, Farid Alatas is both opposed to the European social sciences and its adversary, the project to Islamization of knowledge, has not been sufficient; Therefore, Khaldunian sociology has not been successful in the mainstream of sociology and also in Islamic social sciences. Thus, Farid Alatas has made suggestions for Ibn Khaldun entering the mainstream of sociology and developing Khadunian Sociology.