بررسي آثار تربيتي «خوف و رجا» از ديدگاه اسلام با تأكيد بر قرآن‌ كريم

The Educational Effects of “Apprehension and Hope” from the Viewpoint of Islam with an Emphasis on the Holy Qur’an

«خوف» و «رجا» از موضوعات بسيار مهم در ‌رابطه ‌با چگونگي زندگي انسان و تربيت وي مي‌باشند از‌اين‌رو، هدف پژوهش حاضر، بررسي آثار تربيتي خوف‌ ورجا از ديدگاه اسلام با تأكيد بر قرآن كريم است. جهت دست‌يابي به اين هدف، از روش‌ تحليل زباني و مفهومي بهره گرفته ‌‌شده ‌است. مضامين استخراج‌شده پژوهش نشان داد، قرآن خوف و رجا را به‌‌عنوان مكمل يكديگر معرفي ‌مي‌كند و نظارت خداوند بر رفتار انسان را به‌واسطه اين دو حالت نفساني برمي‌شمارد؛ به‌نحوي‌كه هر دو را سبب تنظيم رفتار انسان قلمداد مي‌كند و اذعان ‌دارد كه به‌‌موجب آن‌ها نابهنجاري‌ها كنترل ‌مي‌شوند. با بررسي آيات پيرامون خوف و رجا و نقش تربيتي اين دو ويژگي اخلاقي، اين نتيجه حاصل‌ شد: به استناد قرآن كريم، خوف و رجا براي انسان دستاوردهاي تربيتي متعددي در سطح فردي و اجتماعي به ارمغان ‌مي‌آورد كه بخشي از اين دستاوردها ويژه خوف هستند، بخش ‌ديگر، مختصِ رجا و پاره‌اي ‌هم، توأمان شامل خوف و رجا ‌با‌ يكديگر ‌مي‌شود. اين امر بدان ‌جهت است كه هركدام از اين واژه‌ها، در ‌برخي از آيات قرآن كريم به‌صورتِ‌‌ تنها و در بعضي ديگر به‌طورِ‌ توأمان آورده‌‌ شده‌اند. دستاوردهاي يادشده در متن مقاله، تبيين و بررسي‌ شده‌اند.

Apprehension (Khouf) and Hope (Raja) are significant issues worth to be taken into account in human’s way of living as well as education and training. Therefore, the purpose of this research was to study the educational effects of apprehension and hope from the viewpoint of Islam with an emphasis on the Holy Qur’an. To accomplish this purpose, a linguistic and conceptual analysis method was adopted. The concepts and themes derived from the study indicated that with accordance to Qur’an, apprehension and hope complement each other and God’s supervision of human behavior is through these two virtues. In fact, both of them regulate human behavior and control abnormalities. Investigation of the verses relevant to apprehension and hope and the educational role of these two virtues demonstrated that both apprehension and hope bring about several educational achievements for the individual and the society in general. Some of these achievements are specifically relevant to apprehension, some to hope and some to both apprehension and hope. This is due to the fact that in the Holy Qur’an, these two terms are sometimes mentioned together and at other times stated separately. These achievements are further elaborated and investigated in this paper.