تدوين چارچوب مفهومي تبيين‌ كننده كيفيت‌هاي طراحي شهري مرتبط با سلامت روان ساكنان محلات شهري

Proposing a Conceptual Framework Determining Urban Design Qualities Related to the Mental Health of Urban Neighborhood Residents

طبق گزارش برنامه جامع ارتقاي سلامت روان كشور در سال 1394، اختلالات رواني رتبه دوم بار بيماري‌ها را در ايران به خود اختصاص داده است و ساكنان مناطق شهري از جمله گروه‌هاي اكثريتي هستند كه بيشتر از اختلالات رواني مبتلا رنج برده‌اند. از اين رو زندگي شهرنشيني خود عاملي تهديدكننده براي سلامت روان ساكنان به شمار مي‌رود. در حالي كه موضوع سلامت و سلامت روان در حال يافتن جايگاهي قابل قبول در دانش طراحي شهري در مطالعات جهاني است، اين حوزه مطالعه در ايران تنها در چند سال اخير با تمركز بر بعد جسماني سلامت مورد توجه قرار گرفته و بعد رواني سلامت همچنان مغفول مانده است. از اين رو هدف مطالعه حاضر، واكاوي ارتباط بين سلامت روان و محيط شهري و تدوين چارچوب مفهومي معطوف به ارتقاي سلامت روان از طريق طراحي شهري است. مطالعه حاضر از نوع كيفي، گردآوري داده‌ها از طريق مطالعه اسنادي متون معتبر نظري و استخراج مولفه‌هاي سلامت روان در ابعاد رويه‌اي و ماهوي طراحي شهري با استفاده از تحليل محتواي كيفي متون است و سنجش روايي چارچوب مفهومي با مصاحبه از صاحب‌نظران حوزه‌ طراحي شهري و روان‌شناسي، تكميل پرسش‌نامه و تحليل داده‌ها با استفاده از آمار توصيفي انجام شده است. نتايج اين مطالعه نشان مي‌دهد كه كيفيت‌هايي نظير "ايمني و امنيت"، "همسازي با طبيعت و دسترسي به فضاي سبز- آبي"، "نفوذپذيري و حركت پياده"، "كيفيت عرصه همگاني"، "رنگ تعلق و دلبستگي به مكان" و "پاكيزگي محيطي" از بعد ماهوي و "تعاملات و مشاركت اجتماعي" از بعد رويه‌اي با سلامت روان ساكنان در ارتباط هستند.

Based on the mental health comprehensive plan of development expression in 2015, mental disorders owned the second place of illnesses in Iran and residents of urban areas are the majority of the groups that most had been suffering from mental disorders. Therefore, urban living is a risk factor for residents’ mental health. While the issue of mental health and health is finding an acceptable place in urban design knowledge in global research, only in the last few years this study field has been considered in Iran with respect to the physical aspect of health and the psychological dimension of health remains neglected. Therefore, the purpose of the present study is to examine the relationship between mental health and urban environment and to propose a conceptual framework aimed at promoting mental health through urban design. In the present qualitative study, the data collection is done through desk study of related valuable scientific papers, and qualitative content analysis is used to extract the urban design qualities related to mental health. The validity of conceptual framework is done through interviews with experts in the fields of urban design and psychology, and completing the questionnaire and data analysis has been done using descriptive statistics. The results show that qualities such as “safety and security”, “access to green-blue space”, “permeability and walkability”, “public realm quality”, “place attachment”, and “environmental cleanliness” in the substantive dimension and “social interaction and engagement” in the procedural dimension are related to residents’ mental health.