بازخواني رويكرد علي شريعتي نسبت به روحانيت از تقابل راهبردي تا تعامل تاكتيكي

A Review of Ali Shariati’s Approach to the Clergy From Strategic Confrontation to Tactical Interaction

از ابتداي قرن 19 ميلادي، تاريخ معاصر ايران عرصة كشاكش مداوم سنّت و مدرنيته بوده است. در اين برهه از تاريخ كشور سنّت در سه نهاد بازار، روحانيت و پادشاهي مطلقه، تمركز يافته بود. در چهارچوب تقابل سنّت و مدرنيته، روشن‌فكري به‌عنوان نهادي برآمده از مدرنيته به رويارويي سه نهاد برآمده از سنّت برخاست. اما در­ اين ميان تعامل و تقابل روشن‌فكري و روحانيت سرانجامي ديگر يافت و به تولد روشنفكري ديني انجاميد و بر سرنوشت دو نهاد ديگر يعني بازار و سلطنت تأثيرات شگرفي بر جاي نهاد. رابطه توأم با تعامل و تقابل بين روشن‌فكران و روحانيون تا حدود زيادي در انديشه­هاي دكتر علي شريعتي به‌عنوان يكي از پيشگامان روشنفكري ديني در ايران معاصر انعكاس يافته است. ازاين‌روي، در مقاله حاضر برآنيم تا با به‌كارگيري نظريه پروتستانتيسم اسلامي و روش توصيفي - تحليلي، ابعاد مختلف رويكرد علي شريعتي به نهاد روحانيت را بررسي كنيم و از اين طريق راهي براي بازانديشي روابط نهاد روشن‌فكري و نهاد روحانيت در ايران معاصر بگشاييم. يافته‌هاي مقاله نشان مي‌دهد رويكرد محوري علي شريعتي اصلاح‌گري ديني بوده و در اين چهارچوب تقابلش با نهاد سنّتي روحانيت راهبردي و تعاملش با آن تاكتيكي بوده است.

Iranian contemporary history has been the scene of constant conflicts between tradition and modernity since the beginning of the 19th century. In this epoch of the Iranian history, tradition manifested itself in the three institutions of bazaar, the clergy and the absolute monarchy. In the context of confrontation between tradition and modernity, intellectualism as a modernity-inspired institution, rose to challenge the three institutions backed by tradition. In the meantime, however, intellectualism’s interaction and confrontation with the clergy led to a different path finally, giving birth to religious intellectualism and exerting immense influence on the two other institutions, i.e. bazaar and monarchy. The dichotomous interactive-confrontational relationship between the intellectuals and the clergy is, to a great deal, reflected in the works and thoughts of Dr. Ali Shariati as one of the veteran scholars of religious intellectualism in contemporary Iran. Given the above, in this paper, we intend to review various aspects of Shariati’s approach toward the clergy through the lens of Islamic Protestantism and a descriptive-analytical methodology to open a window for rethinking the relationship between intellectualism and the clergy in contemporary Iran. Findings of the paper indicate that Ali Shariati’s key approach is based on religious reform, making his confrontation with the traditional institution of the clergy strategic and his interaction with the clergy tactical.