ارزيابي بوم‌شناختي جهت برنامه‌ريزي استفادۀ بهينه از سرزمين مطالعۀ موردي:حوضۀ آبخيز طالقان

Ecological Evaluation for Land Use Planning Based on Multi Criteria Decision Making Model Using GIS, Case Study: Taleghan Watershed

آدمي در طول تاريخ همواره براي تأمين نيازهاي اصلي خود به محيط زيست خود متكي بوده است اما اثراتي را بر سرزمين به خاطر اعمال مديريت‌ها و مداخلات درست يا نادرست وارد مينمايد؛ به همين جهت، بررسي توان بوم­شناختي براي توسعۀ آينده سرزمين اهميت مي‌يابد. از طرفي توسعۀ پايدار هنگامي محقق مي‌شود كه از سرزمين به تناسب ظرفيت‌هاي آن استفاده گردد. اين مسئله در حوضۀ آبخيز طالقان كه داراي قابليت‌هاي بالقوه فراوان و تنوع زيست­محيطي است، اهميت دوچندان دارد و شايسته است از اين قابليت‌ها به شكل بهينه استفاده شود. به همين منظور فرآيند ارزيابي بوم‌­شناختي جهت تعيين مطلوبيت اين حوضه براي گسترش كاربري‌هاي جنگلداري، اكوتوريسم گسترده و كاربري شهري و روستايي با استفاده از مدل تصميم‌گيري چندمعياره و GIS انجام گرديد. فرآيند عملي پژوهش پس از مطالعات كتابخانه‌اي، جمع‌آوري و پردازش اطلاعات مورد نياز آغاز گرديد. تمامي معيار‌ها براساس مدل اكولوژيك دكتر مخدوم استخراج شد، ميزان مطلوبيت هر معيار، جداگانه براي هر كاربري و با تشكيل تابع عضويت فازي به­دست آمد؛ سپس با استفاده از نظرات كارشناسان و با به­كار‌گيري روش تحليل سلسله­مراتبيAHP، وزن‌ معيار‌ها تعيين شدند. در مرحلۀ بعد عمليات همپوشاني نقشه‌هاي معيار كاربري بهينه انجام گرديد و در نهايت محدوديت‌هاي حوضۀ آبخيز از آن خارج شدند. نتيجۀ نهايي به صورت نقشه‌هايي است كه منطقۀ مورد مطالعه را براي توسعۀ انواع كاربري‌هاي مورد نظر ارزيابي كرده است. طبق نتايج به­دست آمده 9% از مساحت حوضه براي توسعۀ شهري و روستايي، 5% براي كاربري اكوتوريسم گسترده و 86% براي كاربري جنگلداري مناسب است؛ همچنين 70% از مساحت حوضه براي توسعۀ شهري، 85% براي كاربري اكوتوريسم گسترده و 12% براي كاربري جنگلداري نامناسب ارزيابي شدند. توجه به نتايج به­دست آمده مي­توان چنين تحليل كرد كه حوضۀ آبخيز طالقان با داشتن محدوديت به لحاظ دارا بودن شيب بالا، ارتفاع زياد و پتانسيل لرزه­خيزي نسبتا زياد، از لحاظ طبيعي قابليت محدودي جهت توسعه در حوزۀ شهر و روستا و همچنين صنعت اكوتوريسم دارد.

Introduction Throughout history, human has always been relied on his environment to provide his basic needs. Defining suitable use to optimize utilization of land as well as prevention of land destruction by population increase may be a useful step to achieve the goals of sustainable development. For this manner, it is also necessary to consider the land potential. In order to fulfill the goal of sustainable development it is worth to use the capabilities of GIS to increase the speed and accuracy of the environmental assessment. In this study the capabilities of Taleghan watershed is processed to determine the utility of area. The activities which are accessed are expanding forestry applications, wide ecotourism and urban and rural use. In this research AHP as a powerful multicriteria decision making method was used. Materials and methods. Implementation First, all the necessary information and essential maps were collected. After that based on Makhdoom’s ecological model for Iran, all the layers of each user was evaluated. Then, using fuzzy membership functions each map was fuzzified. Fuzzification of criteria map is the best way to consider the uncertainty lies in the maps. After this step, in order to determine the weight of each criterion by AHP method, questionnaires were designed that the preference of each criterion over the other for different uses was assessed by a number of experts in this field. Implementation of AHP was done in Expert Choice software which results in determining the weight of each criterion. Next, the weights assigned to the criteria maps in ArcGIS software. Finally forbidden area for developing land-uses was added to the process. Limitation layer for forestry uses includes residential and urban lands. The output of layers integration function is a map in which all points of utility construction are expressed numerically between 0-1. Conclusion According to the results 16% of the area is appropriate for urban and rural development, 8% for the user "wide ecotourism" and 44% is perfectly suitable for forestry. Also, 70% of the area of urban development, 85% for the user "wide ecotourism" and 12% for forestry has been quite favorable.