تحليل و بررسي مراتب خداشناسي توحيدي در آيين زرتشت

Analysis and Study of the Levels of Monotheistic Theology in Zoroastrianism

بحث توحيد يا ثنويت زرتشتيان از مباحث پرچالش در آيين زرتشت است. توحيد به‌معناي يگانه‌دانستن يا يكتاشمردن خداوند، مراتب و مظاهري مانند توحيد در وجوب وجود، خالقيت، عبادت، ربوبيت و... دارد. ذكر مراتب و مظاهر توحيد اهميت بسزايي در بحث حاضر دارد؛ زيرا بيشتر نويسندگاني كه پژوهشي درباره‌ي موضوع توحيد در دين زرتشت‌ داشتند‌، روشن نكرده‌اند كه كدام‌يك از مراتب توحيد را مـعيار در نـظر گرفته‌اند. اين امر ازيك‌سو به ديدگاه‌هاي گوناگون و حتي متناقض منجر شده و ازسوي‌ديگر، انكار نويسندگان زرتشتي را به دنبال داشته است. مقاله‌ي پيش رو با روش تحليلي‌ـ‌انتقادي به بحث از سه مرتبه از مراتب توحيد، يعني توحيد در وجوب وجود، خالقيت و عبادت اختصاص يافته و با تكيه‌ بر متون ديني زرتشتيان، به‌ويژه گاهان منسوب به زرتشت، نشان داده است كه پذيرش ادعاي توحيد با تمام مراتب آن، در آيين زرتشت دشوار است؛ نمونه‌اي كه مي‌توان به آن اشاره كرد، مرتبه‌ي توحيد در خالقيت است كه در آيين زرتشت نفي شده است. ذكر مراتب خداشناسي زرتشتي به‌صورت مجزا و تحليل و بررسي هريك از مراتب، نوآوري تحقيق حاضر است.

The issue of monotheism or dualism of Zoroastrians is one of the most challenging issues in Zoroastrianism. Monotheism, i.e knowing or considering God as one, has levels and manifestations such as monotheism in the necessity of existence, creation, worship, lordship, and so on. Mentioning the levels and manifestations of monotheism is very important in the present discussion; because most of the writers who have researched the subject of monotheism in Zoroastrianism have not clarified which of the levels of monotheism is considered as a criterion. On the one hand, this has led to various and even contradictory views, and on the other hand, it has led to the denial of Zoroastrian writers. The leading article by using an analytical-critical method and referring to Zoroastrian scriptures including Gahan is dedicated to the discussion of three levels of monotheism: monotheism in the necessity of existence, the creation and the worship, and finally shows that it is difficult in Zoroastrianism to accept monotheism in all its levels. for example, we can refer to monotheism in creation, which is denied in Zoroastrianism.