كليدواژه :
تعليل فلسفي , توصيف علمي , ابن سينا , افعال دارويي
چكيده فارسي :
نسبت ميان علم و فلسفه از وجوه گوناگوني قابل بررسي است؛ يكي از اين وجوه، پرسش از نسبت ميان توصيف علمي و تعليل فلسفي است. پيروان ديدگاه تجربه‌گرا بر اين باور اند كه ميان پرسش از چرايي پديده‌ها در مقام تعليل، و چگونگي آن‌ها، در مقام توصيف، نسبتي وجود ندارد و مرزهاي علم طبيعي، مستقل از فلسفه است. در اين ميان بازخواني انديشۀ حكيماني چون ابن‌سينا، كه توأمان از دانش حكمت و علوم طبيعي بهره‌مند بودند، مي‌تواند براي رهيافت‌هاي جديد در نسبت ميان علم و فلسفه راهگشا باشد. در نظام حكمت سينوي، مقام تعليل از مقام توصيف تمايزاتي دارد، اما از آن مستقل نيست. شيوۀ تعليل فلسفي، چه در فلسفۀ الهي و چه در فلسفۀ طبيعي، در شيوۀ توصيف علمي اثرگذار است و از حيث روش‌شناختي، توصيف در برابر تجويز قرار مي‌گيرد و نه تعليل. بر اين اساس بدون داشتن الگوي مشخص از روابط علّي – معلولي، نمي‌توان توصيف روشمندي از پديده‌هاي طبيعي و علمي ارائه داد. ويژگي‌هاي اساسي در اين الگوي علّي شامل: تمايز عليّت بالذّات از بالعرض، عليّت قريب از بعيد، عليّت مركب از بسيط، عليّت بالقوه از بالفعل و همچنين اثرگذاري نسبت ميان علل، در اسناددهي و استدلال‌آوري علمي است.
چكيده لاتين :
The relationship between science and philosophy can be examined from various aspects, one of which is the question of the relationship between "scientific description" and "philosophical explanation." Empiricists believe that there is no relationship between the questions as to why phenomena are in the position of explanation and how they are in the position of description and that the boundaries of natural science are independent of philosophy. In the meantime, it may be useful to pay attention to the thoughts of Avicenna, who was familiar with both philosophy and natural science. In the Avicennian philosophy, explanation differs from the description, but it is not independent. The method of philosophical explanation, both in metaphysical philosophy and in physical philosophy, is effective in the method of scientific description. Thus, methodologically, description is the opposite of prescription, not explanation. Accordingly, without a model of causal relations, it is not possible to provide a methodical description of natural and scientific phenomena. The main features of this causal model include distinguishing between extrinsic and intrinsic causality, near and far causality, simple and compound causality, potential and actual causality, and also the effect of causal relations in scientific attribution and reasoning.
