بررسي و نقد رويكرد انتقادي محمد عابد الجابري بر عقلانيت عربي ـ اسلامي

A Critical Study of Mohammad Abed Al-Jaberi's Critical Approach to Arabic-Islamic Rationality

اين مقاله در دو بخش تنظيم شده است. بخش اول به دنبال بررسي رويكرد انتقادي عابدالجابري در بررسي ميراث عربي-اسلامي مي‌باشد در اين بخش با روش كتابخانه‌اي به توصيف ابعاد مختلف نظريه جابري پرداخته‌ايم. او براي بنياد نظريه خود سه مدخل اساسي تعريف مي‌كند: اول نقد رويكردهاي ليبرالي، ماركسيستي و بنيادگرايانه در بررسي ميراث، دوم تعريف عقل و عقلانيت و سوم فرآيند روش‌شناختي جهت بررسي ميراث مي‌باشد. جابري بعد از اين سه مدخل به نقد عقلانيت عربي-اسلامي در دو سطح تكوين تاريخي و بافت ساختاري و در سه حوزه معرفت، سياست و اخلاق مي‌پردازد. در بخش دوم با مبناي روش‌شناسي بنيادين به بررسي نظريه جابري در دو سطح عوامل معرفتي ـ منطقي و عوامل وجودي ـ اجتماعي پرداختيم. بر اين مبنا نتيجه گرفتيم كه مواضع هستي‌شناسي و معرفت‌شناسي جابري در مسير روش‌شناسي‌هاي برساختي ـ تفسيري حركت مي‌كند و حوزه‌هاي معرفتي كه مبتني بر استقلال سوژه هستند را فعال مي‌كند. در نتيجه مباني فكري جابري و روش‌شناسي كه وي براي رسيدن به نظريه خود طي مي‌كند در بستر عقلانيت‌هاي غربي است.

This article has been organized in two parts of which the first seeks to examine Abed al-Jabri's critical approach when studying Arab-Islamic heritage. In this part, we have described the various dimensions of al-Jabri's theory through a library-based method. He defines three basic entries for the foundation of his theory: first, the critique of liberal, Marxist, and fundamentalist approaches to the study of heritage; second, the definition of reason and rationality; and third, the methodological process for the study of heritage. After these three entries, Jaberi criticizes Arabic-Islamic rationality in two levels of historical development and structural context and in three areas of knowledge, politics and ethics. In the second part, based on the basic methodology, we examined his theory at two levels of epistemological-logical factors and existential-social factors. On this basis, we conclude that AL-Jaberi`s ontological and epistemological positions is in the direction of constructivist-interpretive methodologies and activate the epistemological domains that are based on the independence of the subject. As a result, Al-Jabri's intellectual foundations and methodology are in the context of Western rationalities.