كليدواژه :
دورۀ ساساني , هنر گچ بري , نقوش گچي , الهه آناهيتا , گياهان نمادين
چكيده فارسي :
هنر گچ‌بري دورۀ ساساني در تاريخ هنر ساسانيان از اهميت بالايي برخوردار است، زيرا اين هنر صرفاً به‌منظور تزئين بناها نبوده؛ بلكه ايجاد آن‌ها با اهداف سياسي و مذهبي نيز همراه بوده است. كاربرد هنر گچ‌بري اين دوره را مي‌توان در تزئين تاق‌ها، پايه ستون‌ها، ساقه‌ستون‌ها، سرستون‌ها و تزئينات الحاقي مربوط به ديوارها و جرزها ملاحظه نمود. يكي از مهم‌ترين موضوعات هنر گچ‌بري در دورۀ ساساني، نقوش الهه آناهيتا است كه در محوطه‌هايي چون: حاجي‌آباد، بنديان درگز، تيسفون، كيش، شوش، تپه حصار و چال‌ترخان به‌دست آمده‌اند. باوجود اين‌كه مطالعۀ محققان و باستان‌شناسان مختلف برروي آثار گچ‌بري دورۀ ساساني از اوايل دهۀ 1930م. انجام‌شده است، اما تاكنون درمورد تعيين‌هويتِ مجسمه‌ها و پلاك‌هاي گچي الهه آناهيتا و نمادهاي مرتبط با آن، پژوهش‌هاي اندكي صورت‌گرفته است؛ لذا هنوز جنبه‌هاي مبهمي درمورد اهميت و نقش الهه آناهيتا در هنر گچ‌بري دورۀ ساساني وجود دارد. در اين مقاله، پرسش‌هايي بدين‌شرح مطرح مي‌گردد: 1. اوج نمود الهه آناهيتا به‌شكل نقش زن برروي گچ‌بري‌هاي دورۀ ساساني مربوط به چه بازۀ زماني در اين دوره است؟ 2.گونه‌شناسي مربوط به نمود انساني الهه آناهيتا برروي گچ‌بري‌ها شامل چه مواردي مي‌شوند؟ 3. چه ملاك‌هايي براي تعيين هويت مجسمه‌ها و پلاك‌هاي گچي الهه آناهيتا مي‌توان مدنظر قرار داد؟ با مطالعه برروي نقوش گچي الهه آناهيتا از محوطه‌هاي مذكور، به روش كتابخانه‌اي توصيفي-تحليلي، مي‌توان گفت كه اوج نمود الهه آناهيتا و نمادهاي مربوط به آن در سده‌هاي چهارم و به‌خصوص پنجم ميلادي بوده است. نقوش گچي الهه شامل: مجسمه‌هاي تمام‌قد، پلاك‌هاي گچي از نيم‌تنه و نمادهاي گياهي مربوط به آناهيتا است. گياهان نمادين مربوط به الهه آناهيتا شامل: گل نيلوفر(لوتوس)، زنبق، نيم‌پالمت‌ها و ميوۀ انار است. نقوش الهه آناهيتا همراه با روبان‌هاي برافراشته، تاق با ستون‌نماهاي جانبي، كوزۀ آب، هالۀ نور دور سر و حلقۀ قدرت در دست است.
چكيده لاتين :
The stucco art in the Sassanid period is of great importance in the history of Sassanid art, because this art was not only to decorated buildings but also to created them for political and religious purposes. The application of stucco art of this period it can be seen in the decoration of arches, pillar bases, column stems, capitals and additional decorations related to corner of walls. One of the most important subjects of this art in the Sassanid period is the motifs of the goddess Anahita and related symbols that have been obtained in sites such as: Hajiabad, BandianDargaz, Ctesiphon, Kish, Shush, TepeHessar and ChalTarkhan. Although the study of various researchers and archaeologists on the stucco of the Sassanid period began in the early 1930s, but so far little research has been done on the identification of gypsum sculptures of the goddess Anahita. Therefore, there are still unknown aspects about the importance and role of the goddess Anahita in the stucco art of the Sassanid period.In this article, the following questions were asked: 1.What time the goddess Anahita appeared in the form of woman on the stucco of the Sassanid period? 2.What are the typologies related to the human incarnation of the goddess Anahita on the stucco of the Sassanid period? 3.What criteria can be used to identify the statues and plaster plaques of the goddess Anahita? By studying the gypsum designs of the goddess Anahita from the mentioned sites, by descriptive-analytical library method, it can be said that the peak incarnation of the goddess Anahita was in the fourth and especially the fifth centuries AD. Plaster motifs of the goddess Anahita also include: full-length statues and bust plaques of the goddess Anahita and related plant symbols. Symbolic plants related to the goddess Anahita include: lotus flower, half palmettes and pomegranate fruit. The goddess Anahita is depicted with raised ribbons, an arch with side pillars, a jug of water, a light around her head, and a ring of power.
