بازسازي نظام توليد دست‌افزار سنگي در ادوار پساپارينه‌سنگي جنوب‌شرق درياي مازندران؛ مطالعه موردي محوطه پنج‌برار رستم كلا

Reconstruction Post-Palaeolithic Stone Tools Production Systems; Based on a Case Study from Panj-Berar Site, Southeast of Caspian Sea

به‌رغم دستيابي انسان به فناوري استفاده از فلزات در پيش‌ازتاريخ، فناوري تراش دست‌ساخته‌هاي سنگي اهميت و كارايي خود را از دست نداد. در برخي از حوزه‌هاي فرهنگي با توجه به‌دسترسي محلي به منابع سنگ خام و به‌دست‌آوري آسان و كم‌هزينه، اين فناوري تا هزارۀ اول پيش‌ازميلاد به‌شكلي گسترده ادامه يافته است. پس از عصر سنگ و توسعۀ جوامع پيچيدۀ ساختار توليد دست‌افزار‌هاي سنگي نيز مطابق به‌شرايط از پيچيدگي‌هاي بيشتري برخوردار شد. در اين محدوده زماني تقاضاي بيشتر جوامع گسترده و پيچيده در رابطه با استفاده از دست‌افزار‌هاي سنگي، منجر به شكل‌گيري نظام‌‌هاي تخصصي توليد و عرضۀ دست‌ساخته‌هاي سنگي شده است. در اين پژوهش يكي از نظام‌هاي توليد محصولات سنگي پساپارينه‌سنگي در جنوب‌شرق درياي مازندران مورد تحقيق و بررسي قرار گرفته‌ است تا براساس آن تفاوت‌ها و شباهت‌هاي فناوري و گونه‌شناسي ميان پراكندگي‌هاي چالش‌برانگيز دست‌ساخته‌‌هاي سنگي دوره‌هاي پساپارينه‌سنگي و پارينه‌سنگي در محدودۀ جنوب درياي مازندران تبيين گردد؛ اما اين‌كه اين دست‌ساخته‌ها طي چه فرآيندي و با چه زنجيرۀ عملياتي توليد شده‌اند و چه بقايايي خارج از استقرارهاي باستاني از مكان خود برجاي گذاشته‌اند، پرسشي است كه اين پژوهش در پي پاسخ‌گويي به آن است. پنج پايگاه توليد دست‌افزارهاي سنگي در منطقه‌اي به وسعت چهار كيلومتر مربع شناسايي و مورد بررسي باستان‌شناختي قرار گرفت. پنج‌برار بزرگ‌ترين مكان توليد دست‌افزار سنگي شناسايي شده در منطقه است. در اين پژوهش، 796 قطعه دست‌ساخته‌ سنگي به‌دست ‌آمده از محوطۀ پنج‌برار رستمكلا مورد مطالعۀ فناوري و گونه‌شناسي قرار گرفته است. مهم‌ترين محصول اين محوطه، تيغه‌هاي سنگي بلند است. در نتيجه، محوطه‌هاي شناسايي شده به‌عنوان بخشي از يك نظام گستردۀ توليد دست‌افزار سنگي با محوريت گوهرتپه قلمداد شده‌اند. هم‌چنين با تحليل توالي‌ تراش از مراحل مقدماتي تا توليد تيغه چگونگي به‌وجود آمدن تراشه‌هاي شبه لوالوا مورد بحث قرار گرفته است.

In the earliest times stone tools were produced for the vital needs of hunting or gathering food resources for which the awareness of humans on the characteristics of different kinds and mineral capacities of stones raw materials played an important role in the production processes. Stone tools were produced, traded and used according to the different environmental Potential to different tradition from the lower Palaeolithic to the later times even human access to metal technology in the later pre-historic period, lithic technology did not lose its importance and efficiency. With the advent of urbanization and the development of complex societies, the structure of stone tools production systems has become more complex. In some areas, due to the local or regional availability of low-cost raw materials, the lithic technology has continued to expand widely even to the first millennium BC. At this time, the high demand in complex societies for the use of stone tools has led to the development of specialized lithic production systems. In the area of this study, a post-Palaeolithic stone tool production system in the south-east of the Caspian Sea has been investigated. This system deals with the massive settlement urbanization of Gohar Tepe to produce and supply lithic products at the regional level. In this study, 5 sites, namely Khanehsar 3, Rostamkola 1, Panj Berar, Bez khal, Kefal Lingeh, present surface dispersions of lithic material. The common characteristic of all lithic production bases is existence of large blades cores and long blades. Due to a high density of lithic scattered on an extensive area of about 10 ha, the Panj Berar area was selected for sampling of lithic artifacts. Flakes with centripetal negative removal, hereinafter referred to as Levallois-like flakes, by-products are a production process that can be misleading. This research examines how to create these flakes.