پديد آورندگان :
خانزادي، محمدجواد پايگاه ميراث فرهنگي محوطه تاريخي سيروان، ايلام، ايران , نوغاني، سميه دانشگاه هنر - گروه مرمت اشياء تاريخي فرهنگي، تهران، ايران , شريفي نيا، اكبر فاقد وابستگي , بهادري، رويا پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري - پژوهشكدۀ حفاظت و مرمت، تهران، ايران
كليدواژه :
ايلام , محوطۀ تاريخي سيروان , سفال , ساختارشناسي , آناليزهاي XRD و XRF
چكيده فارسي :
محوطۀ تاريخي سيروان در استان ايلام، با استناد به منابع تاريخي و مطالعات اوليۀ كارشناسان، مربوط به دورۀ ساساني و قرون نخستين اسلامي است. متأسفانه باوجود اهميت باستان‌شناختي سيروان، در اين منطقه فعاليت‌هاي گستردۀ باستان‌شناسي و مطالعات باستان‌سنجي اشياء به‌دست آمده، انجام نشده است. به‌منظور بررسي سيستماتيك نمونه‌هاي حاصل گمانه‌زني اوليه جهت انجام مطالعات زمين‌باستان‌شناسي محوطه، در اين پژوهش 14 نمونه از يافته‌هاي سفالي به‌دست آمده از اين محوطه، مورد بررسي و آزمايش قرار گرفتند. با توجه به اين پرسش كه ويژگي‌هاي ژئوشيميايي، شباهت‌ها و تفاوت‌هاي ساختاري نمونه‌هاي موردمطالعه چيست و با هدف شناسايي عناصر و فازهاي تشكيل‌دهندۀ اين نمونه‌ها، تخمين دماي پخت و هم‌چنين ترسيم الگويي جهت طبقه‌بندي آن‌ها، آناليزهاي طيف‌سنجي فلورسانس پرتو ايكس (XRF) و پراش اشعۀ ايكس (XRD) انجام شد. ميزان انحراف معيار مقادير اكسيدهاي اصلي سيليسيم، آلومينيوم، آهن، كلسيم و منيزيم در اين 14 نمونه به‌ترتيب 11/527، 3/290، 2/705، 5/887، و 2/087 محاسبه شد. پراكندگي بالاي مقادير اين عناصر به‌ويژه در سيليسيم و كلسيم، نشان‌دهندۀ تنوع در منابع و فرآوري مواد اوليه است و حاكي از آن است كه اين نمونه‌ها متعلق به كارگاه‌هاي متفاوت سفالگري، مناطق و يا دوره‌هاي تاريخي متفاوت هستند؛ هم‌چنين به‌طور كلي الگويي براي طبقه‌بندي اين نمونه‌ها مشاهده نمي‌شود، مگر در دو نمونۀ شماره‌هاي S8 و S9 كه ازنظر تركيب شيميايي و فازهاي مينرالي، شباهت بسياري دارند. سه نمونۀ S12،S13 و S14 نيز به‌طور كامل مشخصات شيميايي متفاوتي دارند و احتمال مي‌رود محصولات وارداتي باشند. در نمونه‌هاي با درصد كلسيم اكسيد بالا (بيشتر از 6% وزني) به‌نظر مي‌رسد از تركيبات آهك‌دار موجود در منطقه به‌عنوان مادۀ پُركننده استفاده شده است. با توجه به عدم شناسايي كاني‌هاي رُسي و حضور فازهاي كلسيت (احتمالاً باقي‌مانده از مواد اوليه)، ديوپسيد و گلنيت (محصولات فرآيند پخت)، دماي پخت نمونه‌ها نيز در حدود 850 تا 900 درجۀ سانتي‌گراد تخمين زده مي‌شود.
چكيده لاتين :
According to experts, Sirvan historical site in Ilam province belongs to the Sassanid period or the early Islamic centuries. Despite the archaeological importance of this site, unfortunately, methodical and broad archaeological and archaeometical activities have not been performed. To the systematic investigation of samples obtained from the initial excavations for geoarchaeological studies, 14 potsherds from this site were examined. Concerning this question that what are the main geochemical properties, structural similarities, and differences between these specimens, experimental analysis was done. In order to the elemental and mineralogical description of samples, estimating their firing temperature, and preparing a model for classification of them, chemical composition and mineralogical phases of samples were characterized through X-ray fluorescence (XRF) and X-ray diffraction (XRD) analysis. The standard deviations of the amount of silicon, aluminum, iron, calcium, and magnesium oxides were calculated at 11.527, 3.290, 2.705, 5.887, and 2.087, respectively. High dispersion of the quantity of elements especially for Si and Ca reveals that these samples belong to different workshops, regions, or historical periods with variation in sources and amounts of raw materials and processing steps. in the same geographical area. Moreover, any special model for classification of samples not found, except samples no. S8 and S9 that have similarity in their chemical and mineralogical composition. In addition, the three samples S12, S13, and S14 have completely different chemical and mineralogical characterization and are probably to be imported products. Also in samples with a high amount of the calcium oxide (more than 6%), probably local limestones were used as temper. In general, these samples can be considered as local production (except for the three examples mentioned. Concerning not identifying the clay minerals and presence of calcite (likely primary), diopside, and gehlenite (as firing products), the firing temperature of these samples was estimated between 850 - 900.
