قضا و قدر خدا و نقش انسان در سرنوشت از منظر قرآن و برهان

The destinies set by God and the role of man in determining his fate from the viewpoints of the Qur’an and logic

قضا و قدر از مبادي فعل خدا و از مسائل اساسي الهيات قرآن است. تبيين صحيح قضا و قدر الهي و نقش انسان در جهان و سرنوشت خود اهميت به سزايي در انديشه و كُنش توحيدي دارد. هدف اين پژوهش، بررسي چيستي قضا و قدر خدا در آفرينش و نقش انسان در جهان و سرنوشت خويش است. طرح مسئله قضا و قدر خدا و سرنوشت انسان، ضرورت بازتحليل رابطه خدا، جهان و انسان را مي نمايد. رويكرد اين مطالعه، بازخواني نگاه قرآن در مسأله است. روش اين تحقيق، عقلي ـ نقلي است كه بر شيوه تحليل مستندات سامان يافته است. براساس يافته اين پژوهش، قضا و قدر از مبادي فعل خداست كه فاعليت خدا را بر مدار نظام اسباب تفسير مي‌كند. بر پايه اين تفسير، خداوند علت موجبه همه پديده‌هاست و تشخُّص وجودي آفريده‌ها از مسير علل تعيّن ­بخش، تقدير خداوند است. نتيجه اين پژوهش اثبات مي‌كند كه قضا و قدر خدا در منظومه معرفتي قرآن منافاتي با نقش انسان در جهان و اراده او در سرنوشت خود ندارد، بلكه آفرينش الهي بر مدار نظام قانونمند سببي­ـي- مسببي، موجب پيدايش هر پديده از راه علت مناسب خويش است. بر اين اساس، اراده انسان نيز جزء اخير علت تامه فعل ارادي انسان و مصداقي از قضا و قدر خداوند است.

Determination of destinies is an act of God and a basic issue discussed in the Qur’an. The clarification of this subject and how man plays a role in this regard can shape up man’s ideology and direct his acts. This study is conducted to answer two questions; “what is destiny as set by God?” and “what is man’s role in determining his fate?”. This kind of investigation calls for an analysis of the relationships among God, the world and man. The approach adopted for the research is the one by which the Qur’an deals with the subject. Also, the method of the study is based on ration and narration practiced through the analysis of documentary sources. As the results show, setting destinies is an act of God carried out within a framework of ways and means. According to this view, God is the creator of all the phenomena in the universe, and the entity as well as the identity of everything is already predestined by Him. It is shown in the research that God’s predestination of affairs as depicted in the Qur’an is not in contrast with man’s role in the world and his will and power to determine his own fate. Indeed, the creation is based on a system of causes and effects according to which any phenomenon is created or comes to being through a certain route or by certain means. By virtue of this relationship, man’s will is an instance of God-predestined entities that are not embodied unless required actions are done.