تأملاتي در مطالعات تفسيرپژوهي با تأكيد بر ماهيت رسانه‌اي تفسير

Delving into the studies on the communicative or media role of interpretation

اساساً نوع نگاه حاكم بر تاريخ تفسير در فضاي مطالعات بومي، درگير ادبيات و اصطلاحاتي نارسا و نامفهوم است. اين ادبيات نارسا و سنتي، آسيب‌هاي روش ­شناختي فراواني به همراه دارد. اين آسيب‌ها در سه محور كلي: «عدم تمايز كاربردهاي ثانوي از تفسير»، «تلقي‌هاي انتزاعي از ماهيت تفسير» و «عدم ايجاد تمايز تفسير با فقه» قابل تبيين است. بررسي دقيق فرآيند «اقتباس تفاسير از يكديگر» در قالب ماهيت «ساختار پيوسته» ميراث اسلامي، مفهوم ويژه‌اي مي‌يابد و اين نتيجه را به دنبال دارد كه ماهيت تفسير، در ساختار تمدني اسلام به مثابه يك رسانه قوي عمل مي‌كرده است و مي‌كند. اين رويكرد به «تفسير قرآن»، هم در نگاه واقع بينانه‌تر به اين پديده، اثرگذار است و هم بسياري از ابهامات و چالش‌ها در فهم ادبيات ميراث تفسيري را مي‌زدايد. تفسير در پرتو نگاه مورد تاكيد اين مقاله، قبل از آن كه شاخه‌اي از علوم اسلامي باشد؛ روشي فراگير و منحصر به فرد در منظومه تاريخ علوم است. محوريت متن قرآن به عنوان يك متن كانوني و شكل‌گيري تمام شاخه‌هاي علوم اسلامي در طول تاريخ تمدني اسلام بر محور اين متن، ايده قابل توجهي است كه موجب مي‌شود از سويي در پرتو اين متن محوري و پيوسته، ادعاي كم و كاست متن قرآن رنگ بازد و سويي ديگر، تكراري بودن محتواي تفاسير نسبت به تفاسير پيش از خود، كمتر از منظر آسيب و نقد نگريسته شود.

Basically, discussing the history of interpretation in local studies is beset with inexpressive language and farfetched expressions. This traditional use of language involves numerous methodological adversities which can be considered in three main domains including a) failure to derive the secondary applications of interpretations, b) abstract implications from the nature of interpretation, and c) failure to distinguish interpretation from jurisprudence. The process of “adopting interpretations from one another” becomes intelligible if studied within the “integrated framework” of the Islamic heritage. What emerges from this outlook is that interpretation has served like a powerful medium in the structure of the Islamic civilization. Such an approach to the interpretation of the Qur’an is not only more realistic and impressive but also eliminative of many pitfalls in the understanding of the interpretation heritage. If viewed from a communicative or media perspective, interpretation primarily turns out to be an exclusive and comprehensive method in the world of science rather than a simple branch of Islamic sciences. The text of the Qur’an, around which all the Islamic sciences have shaped up, has a pivotal role in interpretation. This centrality rules out the claims of textual distortion of the Qur’an and mitigates the negative effect the repetitiousness of the contents in different interpretations.