هويت سازي ناموفق: ايران و قضيه تركمانان در دوره قاجاريه (1344-1210ق/1795-1925م)

Unsuccessful Identification: Qajar Iran and the Turkmen question (1210-1343/1795-1925)

تركمانان مجموعه قبايلي هستند كه از سده 5ق/10م تا 13ق/19م از آن سوي سيردريا به ايران مهاجرت كرده‌اند. آن دسته از اين قبايل كه پيش از سلسله صفويه (907-1135ق/1501-1722م)، به ايران كوچيده‌اند، تدريجاً با فرهنگ آن درآميختند، اما مهاجران پس از آن با جبهه‌گيري در برابر صفويه و سلسله‌هاي جانشين آنان، شرق ايران را عرصه غارت مكرر و دراز‌مدت قرار دادند. زوال صفويه، زمينه حملات شديدتر و تسلط تدريجي آنان بر بخش زيادي از شمال شرق ايران را درپي داشت. حكومت قاجاريه كه خود از تركمانان مستحيل در فرهنگ ايران بود، تلاش كرد با رويكردي غالباً نظامي اين طوايف تازه وارد را هويت نو بخشيده با حكومت خود سازگار كند. پژوهش حاضر به تبيين اين سياست و دلايل ناكامي آن مي‌پردازد. يافته‌ها نشان مي‌دهد كه افزون بر تأثير سوء متغيرهايي چون توسعه‌طلبي روسيه، تحركات ازبكان و منافع قدرتهاي محلي خراسان، عدم اهتمام كافي قاجاريه به راهكارهاي فرهنگي، موجبات اصلي شكست آنان بوده‌ است. اندك موفقيت قاجاريه نيز عمدتاً حاصل اقدامات فرهنگي بود، رويكردي كه جانشين آنان را با همراه كردن اقدامات سياسي- نظامي و البته خنثي شدن يا نابود كردن متغيرات پيش گفته، موفق به ايجاد هويت نو و درآميختن تركمانان باقي‌مانده در خاك كشور با ساير ايرانيان كرد.

The Turkmens were clans of the Ural–Altaic tribes who migrated to Iran between the 10th and 16th centuries, from the other side of Syr Darya. The Turkmen’s tribes who had migrated to Iran before the Ṣafavid dynasty (R.1501-1722) gradually assimilated into Iran's culture and connected with other Iranians. However, after the establishment of the Ṣafavid, the tribes who entered Iran took actions against the Iranian dynasties, and until the late nineteenth century repeatedly plundered the northeast of Iran. These newly-arrived Turkmen tribes, who settled in northern Khorasan and eastern Astarābād, converted to Sunni Islam under the influence of the Uzbeks of Bukhara. Following the Uzbek scholars, Turkmens were given the right to loot and kill the Shia Muslims. In Turkmens perception death at the hands of Shias was looked upon as martyrdom. Interestingly, when Turkmens changed their religion to Shia Islam, they stopped looting and killing Iranian Shias and took actions against other Turkmens. Anyway, the Qajars who themselves were assimilated Turkmens and had a long term ties with these newly-arrived Turkmen tribes, tried to give them the Iranian identity and prevent them from looting. However, Qajar strategies ended in failure. In this paper, I will show what strategies the Qajars adopted towards the Turkmens. I will further discuss the reasons behind their failure and would provide some analysis.