سنگ‌نبشته‌ ميدان چوگان خليل‌آباد، سندي از شاه‌بازي‌هاي عصر صفوي

Stone Inscription of Khalilabad Polo Square, A Document of the Masterpieces of the Safavid Era

در ميان يكي از قبرستان‌هاي قديمي شهرستان اليگودرز، چهار قطعه ميل سنگي استوانه‌اي با كله‌ قارچي شكل به عنوان سنگ ايستاده قبور وجود داشت كه در سال 1389 در معرض توجه سودجويان آثار تاريخي قرار گرفت. به طوري كه پس از نبش و تخريب يكي از قبور كه مربوط به دهه 60 شمسي بود، يكي از سنگ‌ها را با هدف سودجويي از وسط شكستند و دو سنگ ديگر را واژگون كردند و فقط يك سنگ ميل در مجموعه باقي ماند كه آن هم داراي نوشته‌اي به خط فارسي شامل چهار مصرع شعر و تاريخي برابر با 1116 هجري قمري بود. ده سال بعد يعني در بهار سال 1399 از سوي انجمن‌هاي حامي ميراث فرهنگي اخباري مبني بر قصد تخريب چهارمين سنگ ميل به ميراث فرهنگي لرستان ارسال شد كه اين بار كارشناسان ميراث فرهنگي پس از مستندسازي آن در محل، با دريافت حكم قضايي و همراهي نيروي انتظامي و يگان حفاظت، سنگ ميل كتيبه‌دار را به موزه مردم‌شناسي اليگودرز منتقل كردند. پژوهش حاضر با روش اكتشافي و رويكرد تركيبي كمي و كيفي انجام شده و تحليل به صورت توصيفي- مقايسه‌اي بوده است. با انجام تحقيقات ميداني باستان­شناسي، مطالعات ميان­رشته­اي مردم‌شناسي و بر اساس مدارك معماري و مطالعه اسناد و متون تاريخي مشخص شد كه ميل‌هاي سنگي كشف‌شده مربوط به دروازه‌هاي ميدان چوگاني است كه در دوره صفويه توسط خليل‌ خان حاكم لرِ بختياري و نوه‌اش يحيي‌خان به همراه عمارتي اعياني و شهري به نام خليل‌آباد ساخته شده است. همچنين يافته‌هاي اين پژوهش نشان داد كه پس از تخريب شهرِ خليل‌آباد، عمارت و ميدان چوگان، هر چهار ميل سنگي به قبرستاني در آن نزديكي منتقل و به عنوان نشان يا سنگ ايستاده، بر روي قبر 4 نفر از بزرگان و كدخدايان قرار داده شدند. سنگ‌نبشته‌ ميل دروازه‌ چوگان اليگودرز نخستين نمونه كشف‌شده در ايران به شمار رفته و از اين منظر دريچه‌ نويني به مطالعات چوگان‌پژوهي باز كرده است.

Among one of the old cemeteries of Aligudarz city, there were four pieces of cylindrical milestone with mushroom-shaped heads as standing gravestones, which were exposed to the attention of profiteers of historical monuments in 2010. After excavating and destroying one of the graves with precedence from 1980's, one of the stones was broken in the middle for profit and the two others were overturned, and only one stone remained in the collection, which also had inscriptions in Persian including four lines of poetry with a date of 1694.Ten years later (spring of 2020), the cultural heritage associations received news of the intention to destroy the fourth milestone in Lorestan's cultural heritage. Accompanied by the police and the protection unit, the inscribed stone was transferred to the Aligudarz Anthropological Museum. This research has been accomplished by exploratory and combined quantitative-qualitative method and analysed in a descriptive- appraisal frame. Based on anthropological information, archeological findings, architectural documents and historical texts, field research revealed that the stone pillars belong to the gates of polo Square, which was built during the Safavid period by Khalil Khan, ruler of Bakhtiari, and his grandson Yahya Khan, along with a mansion and a city named Khalilabad. Findings made turned out that after the destruction of this city, mansion and polo square, all four stone pillars transferred to a nearby cemetery and as a sign or standing stone, placed on the graves of four great men and head men. The inscription of polo square milestone that is discovered from Aligudarz is taken into account as the first case of this type discovered in Iran; So it could make an entrance to further studies on this issue.