بررسي و مطالعۀ آرايۀ سنگ قبرهاي قبرستان قاجاري شيخ وسو روستاي ترجانِ سقز

Study and Survey of the Tombstone Array of Qajar Cemetery of Sheikh Weso in Turjan Saqez Village

نقوش تزئيني سنگ‌قبرها، بازخوردي از شرايط فرهنگي، اجتماعي و ديني است، كه در قالب نقوش: حيواني، گياهي، هندسي، انساني، كتيبه‌نگاري و نقوش نمادين تجلي مي‌يابد. مطالعۀ كيفيات پيدا و پنهان قبرستان‌هاي تاريخي، به‌منظور درك بخشي از عوالم و روابط حاكم‌بر جوامع گذشته اهميت زيادي دارد؛ چراكه ازطريق تأمل در كيفيات محيطي اين محوطه‌ها و هم‌چنين تحقيق در مواد فرهنگي پراكنده در محيط آن‌ها، مي‌توان نقبي بر فهم برخي ناشناخته‌ها از پيشينۀ جوامع و درك زوايايي از ماهيت فكري غالب بر آن‌ها زد. در پژوهش پيشِ‌رو كه به شيوۀ ميداني و به‌روش توصيفي و تحليلي به انجام رسيد، نقوش و آرايه‌هاي موجود برروي سنگ‌قبرهاي گورستان شيخ وسو در روستاي ترجان شهرستان سقز، توصيف، طبقه‌بندي، طراحي، مستندنگاري و تحليل شدند. هدف نوشتار حاضر اين است كه تا با اتكاء بر شواهد نوشتاري و باستان‌شناختي ازجمله سنگ‌قبرهاي، گورستان مذكور به اهميت و جايگاه سياسي، اجتماعي و مذهبي روستاي ترجان در دورۀ قاجاريه پي‌برد. فرض بر آن است كه موقعيت سرحدي در بين كُردستان مُكريان و اردلان به روستاي ترجان در عصر قاجاريه اهميت دوچنداني بخشيد و با اين‌كه تاكنون هيچ‌گونه پژوهشي در ارتباط با اين قبرستان صورت نگرفته است؛ لذا مطالعه و بررسي قبرستان مزبور مي‌تواند، اهميت اين نوع آثار را در مطالعات باستان‌شناختي دوران اسلامي شهرستان سقز و به‌ويژه استان كُردستان نشان دهد. سنگ‌قبرهاي، قبرستان تاريخي ترجان به‌عنوان يك نمونه در قالب يك جامعه آماري به‌لحاظ زماني و ريخت‌شناسي قابل‌مقايسه با ديگر قبرستان‌هاي قاجاري و تزئينات معماري منطقۀ مُكريان ازجمله بوكان و مهاباد است. در اين مقاله سعي خواهد شد تا به اين پرسش‌ها پاسخ داده شود كه؛ افراد شاخص به خاك سپرده شده در اين قبرستان چه كساني بوده‌اند و در تاريخ اين منطقه چه نقش يا جايگاهي داشته‌ و مطالعۀ كتيبه‌هاي ادبي و نقش‌مايه‌هاي غني سنگ‌قبرهاي قبرستان شيخ وسو ازلحاظ تنوع و كيفيت آثار، كدام نتايج مهم فرهنگي و اجتماعي عصر خويش را بازگو مي‌كنند؟ يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه تعدادي از سنگ قبور با تزئينات قابل‌توجه موجود در اين قبرستان متعلق به خاندان «قوج‌بيگ» و اشخاصي با پايگاه اجتماعي بالا در منطقۀ مُكريان بوده‌اند و باتوجه به آن‌كه مطابق متون خاندان قوج‌بيگ داراي موقعيت ممتازي در سطح منطقۀ مكريان بوده‌اند؛ در نتيجه مشخص مي‌شود كه روستاي ترجان نيز از اهميت سياسي و اجتماعي قابل‌توجهي در اين زمان در سطح منطقه مذكور برخوردار بوده است.

The decorative motifs of tombstones are a reflection of cultural, social and religious conditions, which are manifested in the form of animal, plant, geometric, human, inscription and symbolic motifs. The study of the hidden and visible qualities of historical cemeteries is very important in order to understand some of the worlds and relations that governed past societies; Because by reflecting on the environmental qualities of these areas and also researching the cultural materials scattered in their environment, one can dig into the understanding of some unknowns from the history of societies and understanding angles of the dominant intellectual nature of them. The purpose of this article is to realize the importance and political, social and religious status of Turjan village in the Qajar period by relying on written and archeological evidences such as tombstones, Sheikh Vesu cemetery. an‎d given that no research has been done on this cemetery so far, Therefore, the study of the cemetery can show the importance of this type of artifacts in the archaeological studies of the Islamic period in the city of Saqqez and especially in the province of Kurdistan. The tombstone of Turjan historical cemetery as an example in the form of a statistical community in terms of time and morphology is comparable to other Qajar cemeteries and architectural decorations of Mukrian region such as Bukan, Tekab and Mahabad. This article will try to answer the following questions: Who were the prominent people buried in this cemetery and what was their role or place in the history of this region and The study of literary inscriptions and rich motifs of the tombstones of Sheikh Wesu Cemetery In terms of variety and quality of works, what important cultural and social results of their time? In the leading research, which was conducted in a descriptive and analytical method, the designs and arrays on the tombstones were described, classified, designed, documented and analyzed. The findings of the study indicate that a number of tombstones with significant decorations in this cemetery belonged to the Quoj Beeg family and people with high social status in the Mukrian area. In addition, relying on this cemetery, we can understand the political and social importance of Turjan and also the position of this village as a well-known religious and cultural center in the region during the Qajar period.