كليدواژه :
تزئينات معماري , هنر قاجار و پهلوي , آجركاري , نقوش آجري
چكيده فارسي :
هنر آجركاري از قديمي‌ترين و در عين‌حال از زيباترين روش‌هاي تزئين بنا است كه عاملي مهم در شناخت فرهنگ و هويت ايران نيز قلمداد مي‌شود. آجركاري از دوران باستان تا به امروز همواره دچار تحول و گاهي تكامل، چه ازلحاظ شيوۀ توليد و اجرا و چه ازلحاظ تزئينات شده است. در چگونگي تزئينات نماي بيروني بناها، عوامل بسياري دخيل هستند كه از مهم‌ترين آن‌ها بازتاب تحولات اجتماعي، سياسي و فرهنگي است؛ با بروز اين گونۀ تحولات در دوران قاجار و پهلوي، آجركاري نيز از رشد خوبي برخوردار شد. هدف، مطالعۀ بصري و عوامل تأثيرگذار اجتماعي، سياسي و فرهنگي بر تزئينات آجركاري بناهاي قاجار و پهلوي در تهران است؛ از اين‌رو، تزئينات آجركاري بناهاي تهران در دوران قاجار و پهلوي چيست و عوامل اجتماعي، سياسي و فرهنگي تأثيرگذار بر آن كدام است؟ روش پژوهش توصيفي-تحليلي و شيوه‌هاي گردآوري اطلاعات كتابخانه‌اي و ميداني (مشاهدۀ آثار و عكس‌برداري) است. يافته‌ها نشان داد، آجركاري اين دوران تحت‌تأثير سه عامل اساسي است؛ 1-عناصر تزئيني هنر اسلامي و سنت‌هاي گذشته (اسليمي، اژدها، قطاربندي، نقش‌مايۀ هندسي، مشبك، گلچين، رگ‌چين، فلس‌ماهي)؛ 2-تزئينات جاري اروپا (گل‌فرنگي و تزئينات برجسته، برگ‌كنگر اروپايي1، نروماده ونيزي2، گردنبندي3، برگ‌برگي4 و گلداني)؛ 3-تزئينات ايران باستان (برگ‌كنگرايراني، برگ‌پالمت، گل‌نيلوفر‌آبي، زنجيره‌خمپا، فرشتۀ بالدار5، نبرد انسان با موجودات اساطيري، تاج و پَر، پلكان، چينش قرينه پرندگان، سَرعقاب). تزئينات معماري اروپا از اواخر دورۀ «ناصرالدين‌شاه» و تزئينات ايران باستان از دورۀ «احمدشاه»، آجركاري را تحت‌تأثير قرار دادند و تا دورۀ پهلوي اول تداوم يافتند. شايان ذكر است اين تأثيرگذاري نه‌تنها مخدوش‌كننده نبوده، بلكه در برخي موارد، تركيب اين سه مورد تزئينات بديعي را ايجاد كرد. نقوش آجركاري قاجار در مقابل آجركاري پهلوي تزئيني‌تر است؛ اين درحالي است آجركاري پهلوي با توجه به گسترش باستان‌گرايي نشانگر مفاهيمي عميق‌تر است.
چكيده لاتين :
Brick is one of the most important and efficient materials since ancient Iran to the Islamic period. It has always played a significant role both in the construction of buildings and in their appearance. During the Seljuk period, brick grew so much that it was used to decorate many buildings and its various methods of brickwork were invented to decorate the appearance of buildings in a brilliant way. After many ups and downs, brickwork was widely used again in the Qajar and Pahlavi dynasties, and another brilliant new period was formed. During this period, brick were amazingly used to fulfill a dual purpose, both decoration and construction in many buildings. Therefore, in this study the main purpose is a visual study and social factors affecting the brickwork decorations of the Qajar and Pahlavi buildings in Tehran. So the question is: what are the brick decorations of Tehran buildings during the Qajar and Pahlavi dynasties and what are the social factors affecting it? The research method is descriptive-analytical and data collection is based on library studies, especially field studies (viewing samples and photographing them). According to studies, the architectural decorations of this period are influenced by three main factors; 1-Decorative elements of Islamic art of previous periods (eslimi, dragon, Qatar-bandi, geometric motif, lattice, Gol-chin, Raj-chin, scales); 2-European ornaments (floral and embossed ornaments, European Acanthus, Venetian dentil, Festoon, Foliate, vase); 3-Decorations of ancient Iran (Persian Acanthus, Palmette, lotus flower, meandr, winged angel, human battle with mythical creatures, crown and feathers, stairs, symmetrical arrangement of birds, eagle). Some motifs mixed together beautifully and these combinations not only weren’t distorting, but also in some cases created unique embellishments represented the independent identity of the designs. Moreover, Qajar brickwork is more decorative than Pahlavi brickwork; However, Pahlavi brickwork shows deeper meanings due to the spread of ancient nationalism.
