علم مساحي در تاريخ تمدن اسلامي با تأكيد بر باب علم المساحه در دانشنامۀ جامع العلوم امام فخر رازي

Geodesy in the history of Islamic civilization, emphasizing on geodesy chapter in the encyclopedia of Jame –al Ulum, written by Imam Fakhr Razi

علم مساحي، در منابع تاريخ علم دورۀ اسلامي و منابعي كه علوم را طبقه‌بندي كرده و شرح مي‌دهند، به‌عنوان زيرمجموعه‌اي از علوم دقيقه به ‌شمار مي‌رود. اين علم ماهيت رياضي، محاسباتي، هندسي و ‌كاربردي دارد كه در گذشته اساساً براي تعيين حدود اراضي، محاسبۀ ميزان ماليات محصولات كشاورزي، محاسبات نجومي، رسم نقشه‌ها و تعيين و جهت‌يابي راه‌ها و مكان‌ها كاربرد داشته است. علم مساحي، به‌دليل كاربرد فراوان آن در ادارۀ جامعه، توسط دانشمندان دورۀ اسلامي مورد توجه زيادي قرار گرفته است. امام فخرالدين محمد رازي (543-606 ق/1149-1210 م)، از دانشمندان قرن ششم هجري، توجه ويژه‌اي به علوم دقيقه و علم مساحي دارد و در دانشنامۀ جامع ‌العلوم (ستيني) آن را به‌عنوان يكي از علوم دقيقه ذكر مي‌كند و اصولي از كاربردهاي آن را شرح داده است. توجه به مثلث‌ها از ويژگي‌هاي رسالۀ مساحي فخر رازي است كه نشان از افراز زمين‌ها به اشكال مثلث‌گونه براي مساحي دارد. در اين پژوهش، با روش كتابخانه‌اي و بر اساس منابع مستند، علم مساحي در تمدن اسلامي و اين باب در آثار امام فخر رازي مورد بررسي و تحقيق قرار گرفته است.

Geodesy science is mentioned as a subset of the precision sciences in the sources of the history of science in the Islamic era and the sources that classify and describe the sciences. This science has a mathematical, computational, geometric and applied essence that has been used in the past, mainly to determine land boundaries, calculate agricultural taxes, astronomical calculations, draw maps and determine and orient roads and places. Geodesy science has received a lot of attention from scholars of Islamic era due to its wide application in the management of society. Imam Fakhreddin Mohammad Razi (543 606 AH / 1149 1210 AD) is one of the scientists of the sixth century AH who pays special attention to exact sciences and surveying science, and mentions it in the encyclopedia of the Jame –al Ulum (Satini) as one of the exact sciences and explains some of the principles of its applications. Attention to triangles is one of the features of Fakhr Razi geodesy Treatise, which shows the division of lands into triangular shapes for surveying. In this research, with the method of library and based on documentary sources, the science of geodesy in Islamic civilization and this chapter in the works of Imam Fakhr Razi have been studied and researched.