مطالعۀ جامعه‌شناختي تحولات مجازات در ملأ عام در جامعه پساانقلاب ايران

Sociological study of the developments of punishment in public in post-revolutionary Iran

نظام واكنش‌هاي كيفري در ايران از هنگام پيروزي انقلاب اسلامي تاكنون، دو دورۀ كاملاً متمايز را تجربه كرده است: نخست بازتوليد آيين‌هاي علني تحميل رنج در دهۀ اول انقلاب و سپس، برچيده شدن تدريجي آنها از عرصۀ عمومي در دهه‌هاي بعدي. اگرچه اقتصاد سياسي اِعمال قدرت، نقشي بنيادين در بازتوليد اين آيين‌هاي علني تحميل رنج و سپس، كنار رفتن آنها از عرصۀ عمومي داشت، باوجود‌اين، نمي‌توان نقش ساختار انسجام اجتماعي را در اين دگرگوني‌هاي قابل‌توجه ناديده انگاشت. پديداري جامعۀ تك‌ساختي در دهۀ نخست انقلاب زمينه را براي بازتوليد نمايش‌هاي عمومي مجازات فراهم آورد. در اين زمان، مجازات بيش از هر چيز به مناسكي با تشريفات ويژه مي‌مانست كه رسالت آن بازتوليد ارزش‌هاي نهفته در بطن جامعۀ تك‌ساختي بود. كاركرد مناسك مجازات در اين جامعۀ تك‌ساختي را بايد در تداوم حيات ناخودآگاه جمعي انقلابي و نيز، حراست از انسجام اجتماعي يكپارچه جستجو كرد. باوجوداين، در دهه‌هاي بعد، به‌واسطۀ «شكاف‌هاي بين نسلي»، «تعارض ميان كنش‌گران و نيروهاي اجتماعي تغييردهندۀ فرهنگ» و نيز، «ناهماهنگي و عدم‌تعادل ميان ساختارهاي اجتماعي كه فرهنگ در آنها جاريست»، اندك اندك زمينه براي كاهش فراگيري و تقدس ارزش‌هاي تعيين‌يافته اجتماعي فراهم شد. نتيجۀ اين كاهش فراگيري عبارت بود از گذار به جامعۀ چندساختي. البته، تحولات ساختاري قدرت نيز در اين جابه‌جايي بزرگ نقشي قابل‌توجه ايفا كردند. در اين جامعۀ چندساختي، اگرچه همچنان نمونه‌هايي معدود از اجراي علني مجازات‌ها به وقوع مي‌پيوست، باوجوداين، گويي كاركردهاي نمايش‌هاي تحميل رنج همچون گذشته، ديگر توسط وجدان جمعي درك نمي‌شد. آيين‌هاي علني سلب حيات و ساير اشكال رنج‌دهي، به‌تدريج به بدن‌هايي بدون روح و بي‌هويت و نيز به نمودي از اِعمال سلطه توسط قدرت مبدل شدند. به همين واسطه، در گذر زمان تا حدود قابل‌توجهي، از عرصۀ عمومي برچيده شده و به درون شبكۀ ديوان‌سالار انتقال يافتند.

From the Islamic revolution penal reactions in Iran has been experienced two completely different periods: first the revival of public display of suffering in the first decade of the revolution and then, elimination of this kind of punishment from public arena in the next decades. Undoubtedly, political economy of power has important role in this penal changes. However, we cannot neglect the role of structure of social solidarity. Birth of single-structured society in the first decade of Islamic revolution paved the way for revival of public punishments. In this time, public display of suffering were like rituals that its role were revival of social values in single-structure society. But, in the following decades, these punishment were not understood by society. Because of it, physical punishments step by step eliminated from public arena and transferred in the bureaucratic system.