خاستگاه موسيقي زبان در متون نثر مرسل فارسي

The provenance of language rhythm in Morsal prose texts

مؤلّفه­ هاي جمال­ شناسيِ نثر مرسل بسيار متنوّع است. موسيقي زبان يكي از آن هاست كه به شكل معناداري اين متون را هنري كرده ­است. اين نوع موسيقي كه موجب زيبايي نثر مرسل شده، از كجا نشأت مي­ گيرد؟ در اين مقاله آثار نثر مرسل به روش تحليلي - توصيفي و با استفاده از زبان­شناسيِ ساختارگرا و علم معاني بررسي شده ­اند تا پاسخ مناسبي­ به پرسش تحقيق داده ­شود. نتايج نشان مي­ دهد كه جمال شناسي موسيقاييِ نثر مرسل مبتني بر درونه زبان است و براي تقويّت موسيقي زبان از دو مؤلّفۀ موسيقي ترتيل قرآن و شعر هجايي دورۀ باستان تأثير پذيرفته است. نثر مرسل تحت تأثير موسيقي ترتيل با آرايش خاصِ نحوي، آزادي عمل در آغاز و پايان جمله­­، استفادۀ مناسب از واژگان، حروف و وندها توازن نحويِ قدرتمندي ايجاد كرده و از اين طريق، به موسيقي نثر دست يافته ­است. يكي ديگر از عوامل موسيقايي نثر مرسل، بهره ­مندي از وزن هجايي و متون آهنگين زبان­ هاي باستان است. اين مطالعه نشان مي ­دهد كه با ورود وزن عروضي به عرصۀ زبان فارسي، شعر هجايي از بين نرفته؛ بلكه به دليل هم­خواني نداشتن با شعر عروضي و نيز عدم آشنايي بلاغيَون اسلامي با آن، نوعي نثر تلقي شده و به درون نثر فارسي وارد شده و به كمك ساير مؤلّفه­ ها، موسيقي نثر مرسل را تقويّت كرده است. علاوه بر آن، خصلت­ هاي ذاتيِ زبان فارسي و مؤلّفه­ هاي اجتماعي-فرهنگيِ دورۀ ساماني نيز باعث رهايي و آزادي عمل در زبان شده و در موسيقي نثر مرسل تأثير معناداري گذاشته ­است.

Language rhythm is one of the diverse aesthetic components employed in Farsi Morsal prose, which has significantly enhanced its artistic value. The research question is ‘what has been the provenance of such a rhythm garnishing that prose type?’ To find a convincing answer, a descriptive-analytical method has been employed in this article and works of Morsal prose have been investigated, utilizing semantics and structural linguistics. The results indicate that the aesthetic rhythm of Morsal prose is formed on the interior of the language. While being influenced primarily by the rhythmic recitation of the Holy Quran and then by the old Farsi poetry, Morsal prose owes its rhythmic elegance to its special syntactic arrangement, syntactic equilibrium and flexibility in starting and ending the sentences. Another factor accounting for the rhythmic elegance of Morsal prose is the use of syllabic rhythm and the melodic texts of ancient languages. This study proves that syllabic poetry did not vanish with the arrival of prosodic rhythm; rather, due to inconsistency with prosodic poetry and lack of knowledge among the rhetoricians of the Islamic period, it was considered and categorized as a kind of prose. Then, the other literary aspects of ancient languages gave a rise to the rhythmicity of Morsal prose. Furthermore, the inherent characteristics of the Farsi language and the socio-cultural components of the Samanid period led to the liberation and flexibility of the language and exerted a salient impact on the rhythm of prose.