كليدواژه :
حافظ , اجتماع نقيضين , متناقض‌نما , انگاره‌هاي متضاد , تصوير هنري
چكيده فارسي :
بيان هنرمندانه اجتماع نقيضين، در معناي تركيب هنري پاراديم‌هاي متضاد يكي از مباني زيبايي‌‌شناسي شعر است. اين موضوع ريشه در زبان قرآن، ادعيه و شطحيات قدماي مشايخ صوفيه دارد و يكي از ويژگي‌هاي عام زبان عرفاني است كه از نثر صوفيه به شعر صوفيه راه پيدا كرده است. از ميان شاعران عارف، حافظ (وفات: 792 هـ. ق) يكي از كساني است كه از اين شيوه در شعر خود بهرة زيادي برده است. بررسي غزليات حافظ نشان مي‌دهد كه بسامد اين هنرسازه در شعر او، نسبتاً بالاست؛ زيرا اين شاعر سعي كرده در بيشتر موارد، با قراردادن هر چيزي در برابر ضدّ آن، تصويري هنري ارائه كند -تصويري كه غالباً متناقض‌نماست.
از آنجا كه اين موضوع با همه اهمّيّتي كه دارد تا كنون به صورت اخص در غزليات حافظ بررسي نشده، نگارنده كوشيده است تا آن را در قالب اين مقاله، با روش تحليل محتوا (رويكرد تحليلي ـ توصيفي) بررسي كند. در اين بررسي مشخص شده است كه تصوير هنري اجتماع نقيضين يكي از ويژگي‌هاي زباني-محتوايي شعر حافظ است و حافظ در 48 بيت، از اين شيوه براي بيان مفاهيم مذهبي، در 45 بيت، براي بيان موضوع هاي عارفانه، در 24 بيت، براي بيان مفاهيم عاشقانه و در 15 بيت براي بيان مباحث كلامي استفاده كرده و در اغلب موارد، تصاويرِ متناقض‌نما (پارادوكسيكال) به صورت گزاره (جمله) بيان شده‌اند. دربارة علل استفاده حافظ از اين شيوه بياني، مي‌توان گفت كه بيان هنرمندانه تناقض‌هاي موجود در عالم، يكي از ويژگي‌هاي زبان عرفاني است و حافظ به عنوان شاعري عارف، چون براي اين عالم و زيبايي‌هاي آن در كنار آن عالم، اصالت قائل است، تناقضي در كلام او آشكار شده است؛ وانگهي، در روزگار حافظ به دليل تعصّبات مذهبي، ريا و تظاهر زياد شده و به دنبال آن تناقض عجيبي بين دل و رفتار حكومت و مردم به وجود آمده و حافظ با بهره‌گيري از اين شيوه بياني، خواسته است تا بخشي از تناقض‌هاي حاكم بر رفتار جامعه عصر خود را نيز باز نمايد.
چكيده لاتين :
The artistic expression of the combined contrasts, in the sense of the artistic combination of contrasting paradigms, is one of the foundations of aesthetics in poetry. This issue is rooted in the language of the Qur'an, prayers and vocalizations of ancient Sufi elders and is one of the general features of the mystical language that has made its way from Sufi prose to Sufi poetry. Among the mystic poets, Hafez is one of those who have made use of this method. Examination of Hafez's lyrics shows that the frequency of this point in his poetry is relatively high because in most cases he has tried to present an artistic image by placing things that are often contradictory. This issue, with all its importance, has not been studied specifically in Hafez's lyrical poems. Therefore, this study seeks to examine it through a content analysis with a descriptive-analytical method. In this study, it has been determined that the artistic images in combined contrasts are one of the linguistic features of Hafez's poetry. He has used this feature in 48 verses to express religious concepts, in 45 verses to express mystical topics, in 24 verses for romantic concepts and in 15 verses for rhetorical issues. In most cases, paradoxical images are expressed as propositions (sentences). Regarding the reasons for Hafez's use of this method of expression, it can be said that the artistic expression of contrasts in the world is one of the characteristics of mystical language and Hafez, as a mystic poet, considers this world and its beauties next to the world of contrasts. Moreover, at his time, due to religious prejudices and hypocrisy, a strange contrast arose between the heart and the behavior of the government and the people.
