بررسي و مقايسۀ تزيينات مسجدجامع زواره و مسجدجامع اردستان با توجه به سبك‌هاي معماري رازي و آذري

Study and Comparison of the Decoration of Zavāreh and Ardestān Mosques on the Basis of Rāzi and Āzari Architectural Styles

بعد از اسلام، مساجد در شهرهاي مختلف و در دوره‌هاي مختلف تأسيس شدند. درمجموع روش‌هاي معماري ايران بعد از اسلام داراي چهار سبك مي‌باشد: خراساني، رازي، آذري و اصفهاني. اوج ساخت مساجد در ايران در سبك رازي است. اين سبك در دورۀ سلجوقي و در فلات مركزي ايران به اوج خود رسيد. در اين ميان، نام دو مسجدجامع اردستان و زواره در كنار مسجدجامع اصفهان از مهم‌ترين بناهاي اين سبك و اين دوره به شمار مي‌آيد. از عناصر شاخص و مشترك اين دو مسجد و دليل انتخاب آن‌ها، يكسان بودن معمار، منطقۀ جغرافيايي يكسان و نزديك بودن سال ساخت هر دو بنا مي‌باشد. در اين پژوهش، ابتدا ويژگي‌هاي تزييناتي اين دو مسجد و سپس با برشمردن ويژگي‌هاي سبك معماري رازي و آذري، ارتباط تزيينات آن‌ها با اين سبك‌ها بررسي مي‌شود. شيوۀ پژوهش توصيفي‌تحليلي و روش گردآوري اطلاعات، از منابع كتابخانه‌اي و بررسي ميداني بناهاست. نتايج حاصل از بررسي دو مسجد تأييد مي‌كند كه عناصر تزييناتي مسجد جامع اردستان بيشتر به ويژگي‌هاي معماري دورۀ سلجوقي و سبك رازي و عناصر تزييناتي مسجدجامع زواره بيشتر به ويژگي‌هاي معماري دورۀ ايلخاني و سبك آذري نزديك مي‌باشد. همچنين عناصر مشتركشان بيشتر در زمينه ساختاري و اختلافات آن‌ها بيشتر در زمينه تزيينات است.

Mosques were established after Islam in different cities and different periods. In general, post-Islamic Iranian architectural methodology could be categorized under four styles, including Khorāssāni, Rāzi, Āzari and Isfahāni. The heyday of mosques construction in Iran occurred in the Rāzi style. This style reached its peak during the Seljuk period in the central plateau of Iran. In the meantime, the names of Ardestān and Zavāreh mosques besides the Isfahan Grand Mosque are among the most important buildings constructed in this style and period. A significant common element in these two mosques and the reason for choosing the two is that their architect as well as their geographical area was the same, and the year of construction of both buildings was close to each other. In this research, the decorative features of these two mosques have been examined, and by enumerating the features of Rāzi and Āzari styles, the relationship between the elements of the two mosques in these styles is examined. The research is based on descriptive-analytical methodology and the method of data collection based on library sources and field studies of the buildings. Results show that the decorative elements of Ardestān Mosque share more affinities with the Seljuk period and the Rāzi style, while the decorative elements of Zavāreh Mosque do with the Ilkhanid era and the Āzari style. Their common elements are mostly laid in their structures and their differences are more evident in the field of decorations.