اعتبارسنجي قرينه‌محور روايات تفسيري از ديدگاه سيد مرتضي علم‌الهدي

Symmetric Validation of Exegetical Narrations from the Viewpoint of Sayyid al-Murtaḍā ‘Alam al Hudá

اعتبارسنجي روايات تفسيري از ديرباز مورد بحث بوده است. سيد مرتضي علم‌الهدي به عنوان چهره برجسته شيعي در قرن پنجم، از جمله قرآن‌پژوهاني است كه ديدگاه او در اين باره از اهميت خاصي برخوردار است. اين مقاله كه به روش توصيفي ـ تحليلي سامان يافته، با مراجعه به آثار سيد مرتضي، رويكرد وي را در اعتبارسنجي روايات تفسيري بررسي كرده است. در نگاه آغازين به نظر مي‌رسد از آنجا كه روايات تفسيري جزء اخبار آحاد شمرده مي‌شوند و سيد مرتضي خبر واحد را بدان‌جهت كه مفيد ظن است، باعث علم و عمل نمي‌داند، ايشان نبايد براي روايات تفسيري اعتباري قائل باشد. اما يافته‌هاي اين جستار نشان از آن دارد كه چنانچه خبر واحد همراه با قرائني باشد كه آن را از ظني‌الدلاله بودن خارج كند، از نظر سيد مرتضي مي‌تواند در تفسير نيز مورد استناد قرار گيرد. قرائني همچون: وجود اخبار در مصنفات حديثي و اصول شيعه، علم‌آور بودن مضمون خبر، مطابقت با ظاهر قرآن، مطابقت با حكم عقل، مطابقت با اصل عدل الهي، و اجماع اماميه مي‌تواند روايت را از ظني بودن خارج كند. در واقع سيد مرتضي در مقابل رويكرد اعتبارسنجي راوي‌محور، به رويكرد اعتبارسنجي قرينه‌محور در ارزيابي احاديث باور دارد.

The validation of exegetical narrations has long been discussed. Sayyid al-Murtaḍā ‘Alam al Hudá, as a prominent Shiite scholar in the fifth century, is one of the Qur'anic scholars whose views on this issue are of particular importance. This article, which is organized in a descriptive-analytical method by referring to the works of Sayyid al-Murtaḍā, has examined his approach in validating exegetical narrations. It seems at first glance, that since exegetical narrations are considered as traditions with a single narrator (Arabic: اخبار آحاد, Romanized: Akhbār Aḥād) and Sayyid al-Murtaḍā does not consider tradition with a single narrator which causes conjecture for knowledge and action. He should not give credit for exegetical narrations, but the findings of this article indicate that Sayyid al-Murtaḍā’s view can also be cited in exegesis; if the tradition with a single narrator is accompanied by conjectures that excludes (removes) it from being suspicious. Conjectures such as: the existence of traditions in ḥadīth works and Shi'a (Shiite) principles, knowledge providing of the content of the tradition, conformity with the apparent of the Qur'an, conformity with the ruling (verdict) of reason, conformity with the principle of the Justice of God, and Imami consensus can remove the narration from being conjecture. In fact, Sayyid al-Murtaḍā believes in a symmetrical validation approach in evaluating ḥadīths in contrast to the narrator validation approach.