بازخواني رابطۀ ايدئولوژي و نظام آموزشي

Rethinking the Relationship between Ideology and Educational System

نقش و نحوۀ حضور ايدئولوژي در نظام آموزش و پرورش از موضوعات مناقشه‌‌انگيز حوزۀ فرهنگ و آموزش است. درحالي‌كه برخي از حضور عناصر ايدئولوژيك در نظام‌هاي آموزشي و شكل‌دهي به آن حمايت مي‌كنند، عده‌اي ديگر چندان با اين ايده توافق و همراهي نشان نمي‌دهند و ورود ايدئولوژي به عرصۀ آموزش را باعث ايجاد محدوديت‌هاي مختلف مي‌دانند. در اين مقاله با رويكردي تحليلي–استنتاجي تلاش شده است برخي ابعاد و زواياي اين مسئله بررسي و تحليل شود. با مروري بر ديدگاه‌ها و ادبيات نظري موجود، رابطه و نسبت ايدئولوژي با نظام آموزشي در قالب دو شكل ضمني (غيرمستقيم) و صريح (مستقيم) صورت‌بندي شده است. در رويكرد اول، ايدئولوژي در معناي ارزش‌هاي بنيادين و چهارچوب‌هاي كلان فلسفي حاكم بر آموزش و پرورش مطرح مي‌شود كه فقط جهت‌گيري كلي حركت نظام آموزشي را نشان مي‌دهد و تلاشي براي تعيين و مهندسي روندهاي جاري و ساري آموزش در مدارس و مراكز آموزشي از خود نشان نمي‌دهد، اما در رويكرد صريح (مستقيم)، برنامه‌هاي درسي مختلف تحت كنترل و حاكميت ايدئولوژِي قرار مي‌گيرند و بسترهاي ذهني و فكري مخاطبان جوان يعني دانش‌آموزان و دانشجويان به‌منظور پذيرش و دروني‌كردن ارزش‌ها و هنجارهايي خاص آماده مي‌شود. در اين صورت، نقش‌آفريني ايدئولوژي در نظام آموزشي از كيفيات و شرايط مناقشه‌انگيزي برخوردار مي‌شود كه خود ضرورت توجه و بازانديشي سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان را به اصلاح اين روند جلب مي‌كند.

There has always been a lot of controversy among various scholars about the role and presence of ideology in educational systems and its most important element, namely school curricula. In fact, some support the presence of ideological elements in educational systems and their formation and development, but others do not agree much with this idea. In this article, an analytical-inferential approach was used to study and analyze some aspects of this issue. By reviewing the existing theoretical perspectives and the literature, the relationship of ideology with the educational system has been proposed in the implicit (indirect) and explicit (direct) forms. In the first approach, ideology is used in the sense of fundamental values and macro-philosophical frameworks governing education, which shows only the general direction of the educational system and does not take action to engineer the current trends of education in schools and educational centers. It seems that the presence of ideology in education can be justifiable and acceptable in such a situation. However, in the explicit (direct) approach, the relationship and interaction of ideology with the educational system is such that curricula are under the control and dominance of ideology and the mental and intellectual capacities of students are ready to accept and internalize specific values. In this case, the role of ideology in the educational system is controversial, which itself necessitates the attention and rethinking of policymakers and planners to correct this trend.