بررسي اثر خشكسالي هواشناسي- كشاورزي بر عملكرد گندم ديم در ايران با استفاده از شاخص SPEI

Investigation of the effect of meteorological- agricultural drought on rainfed wheat yield in Iran using SPEI

با توجه به اهميت تغييرات اقليمي در بخش كشاورزي و وابستگي ميزان عملكرد محصولات ديم به نزولات جوي به ويژه محصول استراتژيك گندم، ارائه اطلاعات صحيح در زمينه وقوع خشكسالي و ترسالي ضروري است. اين تحقيق با هدف ارزيابي عملكرد توليد گندم ديم در ايران تحت تاثير پديده خشكسالي صورت گرفته است. آمار اقليمي و عملكرد گندم ديم كشور طي دوره آماري 1983 تا 2014 از سازمان‌هاي متبوع تهيه گرديد. اقليم‌ هر منطقه براساس روش دومارتن گسترش يافته مشخص گرديد. با استفاده از SPEI شاخص خشكسالي كشاورزي در مقياس‌هاي 3، 6، 9، 12 و 18 ماهه در هر اقليم محاسبه گرديد و براساس روش آمبروترميك دوره مرطوب سال به‌عنوان دوره موثر بر رشد گندم ديم انتخاب و در هر سال مقادير SPEI در اين دوره‌ها متوسط گرفته شد كه نماينده تغييرات SPEI سالانه در مقياس‌هاي مورد مطالعه باشد. ميزان عملكرد گندم بصورت سالانه استاندارد گرديد و با روش همبستگي اسپيرمن، ارتباط بين SPEI با عملكرد محاسبه شد. همچنين روند زماني و مكاني خشكسالي و عملكرد نيز در ايران مورد بررسي قرار گرفت. طبق نتايج بدست آمده، بالاترين همبستگي در بخش جنوب شرق، غرب و شمال غرب در مقياس‌هاي 3 تا 6 ماهه و كمترين همبستگي مربوط به شرق مشاهده گرديد. نتايج نشان داد، روند خشكسالي در ايران رو به افزايش و روند عملكرد فاقد روند معني دار و گاها كاهشي است. نتايج اين تحقيق، كاربرد مفيدي در مديريت و برنامه ريزي توسعه كشت گندم ديم براساس شرايط اقليمي در آينده خواهد داشت.

The aim of this study is to evaluate the yield of rainfed wheat in Iran affected by drought. Climatic information and yield of reinfed wheat in Iran from 1983 to 2014 were prepared from ءَMAJ and IRIMO. Accordingly, the climate type of each region was determined based on the extended De-Martone method. SPEI calculated in 3, 6, 9, 12 and 18 months scales in each climate. Using the Umbrothermic method, the wet period of the year was selected as the effective period of drought on the growth of rainfed wheat. During these periods, the average SPEI was taken each year to represent the annual SPEI changes in the scales studied. Rainfed wheat yield was standardized annually. The relationship between SPEI and rainfed wheat was estimated by the Spear-man correlation method. The temporal and spatial trends of drought and yield in Iran were also examined. Based on the results, the highest correlation was observed in the southeast, west and northwest on a scale of 3 to 6 months and the lowest correlation was observed in the east. The trend of drought in Iran is increasing and the trend of wheat yeild is not significant and sometimes decreasing trend. The results of this study will be useful in managing and planning the development of rainfed wheat cultivation based on future climatic conditions.