تحليل زمينه‌گراي معماري كليسا؛ مركزگرايي، ويژگي بارز كليساي شرقي

اغلب متخصصان تاريخ معماري، بر اين باورند كه معماري كليسا امري است غربي ، كه سرآغاز و روند تكاملي واحدي دارد. اين نگاه، حاصل شناخت نادرست تاريخ معماري كليسا، بر بستر شرقي يا بي‌توجهي به آن است. مقاله حاضر در نظر دارد در يك بررسي زمينه‌گرايانه، سرآغاز معماري كليساي غربي، كه عمدتا ريشه در فرهنگ يوناني–رومي دارد و كليساي ارمني، كه ريشه در فرهنگ معماري محلي از دوران پيشااورارتويي تا دوران متاخر پيشامسيحي دارد، را مورد مطالعه تطبيقي و تحليلي قرار ‌دهد. طبق يافته‌هاي پژوهش، علي‌رغم وجود هر دو نوع ساختار خطي و مركزي در ابتداي دوران شكل‌گيري معماري كليسا در ارمنستان و غرب، بايد تصريح كرد كه ساختار خطي در شكل آشناي باسيليكاي مسيحي در غرب و ساختار مركزي، كه به زعم برخي ذاتا شرقي است، در معماري ارمني، غالب است. كليساهاي خطي و مركزي در دو فرهنگ، داراي سرمنشا و ويژگي‌هاي متفاوت هستند. ساختارهاي مركب مركزگرا در معماري پيش از رنسانس در كليساي غربي، محدود به تجربيات تمدن بيزانس و وارثان معماري آن هستند. بررسي اين ساختارهاي تركيبي، از جمله باسيليك گنبددار، كليساي پنج‌گنبدي وكليساي صليبي گنبدمركزي، نشان‌دهنده تقدم اين ساختارها در معماري كليساي ارمني و وام‌دار بودن معماري بيزانس و اروپا به معماري ارمني است.