بازشناسي مسئوليت‌ها و حقوق شهروندي افراد بي‌خانمان و جامعه (مطالعه موردي: گرمخانۀ خاوران)

حقوق بشر از الزامات حيات بشري در هر جامعه اي است كه در منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد و منشور حقوق بشر اسلامي و نيز حقوق شهروندي اغلب كشورها و نهادها بر مواد آن تأكيد شده است. افراد بي خانمان از جمله گروه‌هاي آسيب ديدۀ اجتماعي‌اند. ساماندهي اين افراد اعم از متكدّيان، معتادان، بي خانمان‌ها، و كارتن خواب‌ها در شهر تهران با احداث گرمخانه هايي انجام مي شود كه علاوه بر كم توجهي به برخي مواد حقوقي، مسائل ديگري نيز بويژه براي ساير شهروندان و محله هاي مجاور گرمخانه ها ايجاد شده است. هدف اين پژوهش تبيين ابعاد، شاخص ها، مسائل، و راهبردهاي تحقق حقوق شهروندي افراد بي خانمان است كه در ارتباط با گرمخانه هاي شهر تهران بويژه گرمخانۀ خاوران انجام مي شود. پژوهش حاضر با رويكرد كمّي و كيفي، با روش تحقيق پيمايشي و تحليلي و پژوهش ميان رشته اي و با استفاده از شيوه هاي مطالعۀ اسنادي و كتابخانه اي و پژوهش‌هاي موردي و توزيع پرسشنامه انجام شده است. نتايج پژوهش نشان مي دهد كه مهم‌ترين شاخص هاي حقوق بي خانمان‌ها عبارتند از: حق حيثيت و حقوق يكسان، زندگي و آزادي و امنيت، تساوي حقوق با ديگران، تشكيل خانواده، تأمين اجتماعي، حق برگزيدن آزادانۀ كار، استراحت و استفاده از ايام فراغت، سطح زندگاني، سلامت و رفاه او و خانواده اش، تعليم و تربيت، شركت در اجتماع، رشد آزاد و كامل شخصيت. ساماندهي افراد آسيب‌ديدۀ اجتماعي يكي از وظايف نهادهاي اجتماعي و مديريت شهري مي‌باشد. احداث گرمخانه ها با ساماندهي افراد بي خانمان و تأمين بخشي از حقوق بشر و حقوق شهروندي آنها (از قبيل ايجاد سرپناه، تأمين آب و غذا، ايمني، امنيت و بهداشت) از مرگ و مير آنها در هواي سرد و در اثر بي خانماني، جلوگيري مي كند. اما برخي گرمخانه ها از جمله گرمخانۀ خاوران مشكلات و آسيب هاي جانبي براي ساير شهروندان بويژه ساكنان محله هاي پيرامون گرمخانه ايجاد مي‌كند. زباله گردي، خرده سرقت، مصرف مواد مخدر، و حضور نامرتب در فضاهاي همگاني از جمله فعاليت‌هاي بي خانمان‌ها و معتادان مددجوي گرمخانه اي است كه موجب سلب اسايش و آرامش ساير شهروندان مي شود.