بررسي نظام آب‌رساني دره گرمز بهبهان بر اساس مطالعات باستان‌شناسي

گرمز از جمله محوطه هاي كمتر شناخته در جنوب غرب ايران به فاصله 13 كيلومتري جنوب شرقي از شهر بهبهان واقع شده است. دره هاي شرقي و دشت هاي غربي اين اسكانگاه، جايگاه شكل گيري بخشي از سيستم آب‌رساني محوطه هاي مهم پايين‌دست دشت زيدون و هنديجان در عصر ساساني بوده اند. پژوهش پيش رو، سيستم آبياري و آب‌رساني به مناطق پايين دست دره گرمز را مورد بررسي قرار داده است. هدف از اين تحقيق شناخت ويژگي هاي محلي و جغرافيايي دره گرمز در كنار ضرورت هاي ايجاد چنين پروژه ي آب‌رساني در عصر ساساني و تداوم توجه به آن در سده هاي نخست اسلامي است. پرسشي كه اين مقاله تلاش مي كند تا به آن پاسخ دهد چنين مطرح شده است: انتقال مطمئن آب از بخش‌هاي بالايي رودخانه خيرآباد به نقاط فرودست چگونه و با چه اهدافي صورت گرفته است؟ ماهيت سازه هاي آبي به‌واسطه قرارگيري در مسير سيلاب ها و همچنين بستر رودخانه ها، آسيب زا است؛ بنابراين ضرورت دارد تا پيش از نابودي كامل اين سازه هاي هيدروليكي؛ آنها را مستند نمود. نتيجه آنكه بهره گيري از توان نيروهاي بومي و احتمالاً مهندسين رومي در دره گرمز سيستم آبياري و  آب‌رساني مبتني بر بالا آوردن آب پشت سد يا بند را رقم زند كه در نتيجه آن، انتقال آب از طريق كانال هاي كنده‌شده مشابه سيستم قنات در صخره هاي آهكي مسير سواحل رودخانه به نقاط پايين تر انتقال مي يافت تا مناطق پايين دست را از آب سالم و شيرين بهره‌مند سازد و مانع از مهاجرت ساكنين به نقاط بالايي و توسعه تجارت و كشاورزي در نقاط جنوبي كوره ارجان گردد. پيشينه سيستم مذكور در مناطقي از جنوب غربي ايران از جمله كانال داريون در روزگار هخامنشي نيز ملاحظه گرديد كه احتمالاً تأييدي بر ايراني بودن اين سيستم آبياري و آب‌رساني به شمار مي رود. توسعه اين سيستم آب‌رساني در عصر ساساني به كمك متخصصين بومي و نيروي كار مجاني يا حداقل ارزان‌قيمت اسراي رومي به سرانجام رسيد. اين مقاله حاصل تلفيق داده هاي پژوهش ميداني با منابع استنادي است كه به كمك روش تحليل توصيف تاريخي ارائه شده است.