اراده خدا از نگاه خواجه نصيرالدين طوسي، ملاصدرا و علامه طباطبايي

چگونگي اراده‌ الهي يكي از مسائل بحث‌برانگيز خداشناسي است كه برغم پذيرش اراده‌ الهي بعنوان يكي از صفات الهي توسط تمامي انديشمندان، اختلاف نظرهاي بسياري در تفسير آن وجود دارد. هدف اين مقاله بررسي، مقايسه و ارزيابي آراء خواجه نصيرالدين طوسي، ملاصدرا و علامه طباطبايي در سه بعد معناشناسي، منشأ و هستي‌شناسي اراده‌ الهي است. خواجه نصير اراده را عين داعي كه همان علم به مصلحت فعل است، ميداند و در نتيجه به اراده‌ ذاتي خداوند معتقد بوده و آن را از صفات ذات ميداند. ملاصدرا عينيت حب با اراده را نيز به عينيت علم به مصلحت فعل با اراده اضافه كرده و اراده را صفت ذات قلمداد ميكند و روايات وارده از معصومين در صفت فعل بودن اراده را با تغيير معنا و مرتبه‌ آن از معناي قصد انجام فعل و مقام ذات به معناي ايجاد و مرتبه‌ موجودات بالفعل توجيه ميكند. اما علامه ‌طباطبايي ارجاع اراده به علم به نظام اصلح را مناقشه‌يي لفظي دانسته و آن را صرفاً نامگذاري قلمداد ميكند. او با ارجاع اراده به هر صفت ذاتي ديگري غير از علم، مانند حب، مخالف بوده و در نتيجه اراده را نه از صفات ذات بلكه منتزع از مقام فعل و از صفات فعل تلقي ميكند و منشأ انتزاع آن را نفس فعلي كه در خارج اتفاق مي‌افتد يا حضور علت تامه براي فعل، معرفي ميكند. بنظر ميرسد تغيير نگاه هستي‌شناسانه به اراده و صفت فعلي دانستن آن توسط علامه در توجيه محذوريتهاي عقلي، دقيقتر از صفت ذات دانستن اراده بدون عنايت به تغاير مفهومي ميان اراده با علم و حب است كه توسط خواجه و ملاصدرا ارائه شده است.