موقعيت عدم‌شناسي در دانش مابعدالطبيعه

فلسفۀ اولي يا مابعدالطبيعه بنيادي‌ترين دانش است. نياز همۀ دانش‌ها به مابعدالطبيعه نه‌فقط در سلسلۀ طولي دانش‌هاست، كه مفاهيم آن نيز به دانش‌ها وارد شده است و آن‌ها را از درون به خود وابسته كرده است. اصلي‌ترين مفاهيم مابعدالطبيعه سه مفهوم است: وجود و عدم و ماهيت (= هستي و نيستي و چيستي= بود و نبود و نمود). نمي‌توان بحثي از مباحث مابعدالطبيعه را بدون حضور صريح يا ضمني اين سه مفهوم تصور يا تصديق كرد. عموماً فلسفه‌ها وجود و ماهيت را بيشتر كانون توجه قرار داده‌اند، بي‌آنكه به عدم توجه نكرده باشند. ازاين‌رو، عدم و بحث‌هاي ناظر به آن بيشتر به‌صورتِ استطرادي در كتاب‌هاي فلسفي مطرح شده‌اند. در اين نوشتار مي‌كوشيم نشان دهيم كه سهم عدم در به سامان رسيدن دانش مابعدالطبيعه و مباحث آن تا چه اندازه است. پس از نشان‌دادن موقعيت شناخت عدم در مباحث معرفت‌شناسي، خداشناسي و جهان‌شناسي، طرح يك مابعدالطبيعه دربارۀ عدم پيشنهاد مي‌شود كه مابعدالطبيعۀ وجودي و ماهوي را كامل مي‌كند. نتيجۀ اين پژوهش ضرورت شناخت عدم و احكام آن به‌دليلِ حضور وسيع آن در مباحث مابعدالطبيعه و به‌تبعِ آن در ساير علوم است.