ماهيت چندمعنايي نشانه‌هاي تصويري در آثار نگارگري ايراني (بررسي موردي چهار اثر از شاهنامۀ طهماسبي موجود در موزۀ آقاخان)

هر تصوير، متشكل از مجموعۀ نشانه‌هايي است كه گوياي محتواي اثر است. گاهي اين محتوا و معناي موجود در اثر ممكن است نامفهوم و خلافِ برداشتِ مخاطب باشد. لذا با توجه به اهميت نشانه‌ها در توليد معاني گوناگون، مسئلۀ چگونگي استفادۀ هنرمندان از نشانه‌ها براي بيان نيّات خود، همواره مهم بوده‌است و جايگاهي ويژه در تحليل آثار دارد. به‌علاوه، گاهي هنرمندان با گنجانيدن عامدانۀ نشانه‌ها در قالب برخي تقابل‌هاي دوتايي در تصاوير، كشمكش بزرگي را بين معنا و بازنمايي حقيقت ايجاد مي‌كنند كه توجه و تحليل آن‌ها را ضروري مي‌نمايد. به دليل اهميت قاب اثر در بازگويي روايات، اولويت، انتخاب هدفمند و وجود چندين قاب در نگاره است. علاوه بر اين، دو نمونه هم با ويژگي تك‌قابي و شكست كادر انتخاب شدند، تا اين چهار نگاره از شاهنامۀ طهماسبي موجود در موزۀ آقاخان با رويكرد نشانه‌شناسي تحليل و بررسي مي‌شود. پژوهش به روش توصيفي‌ـ تحليلي، و جمع‌آوري اطلاعات و منابع، كتابخانه‌اي است. در اين راستا، به‌كار بردن راهبرد تقابل دوتايي دريدا در خوانش و تحليل نگاره‌هاي مورد بحث امكان‌پذير است و ضرورتي را پيرامون اين تحقيق ايجاب مي‌كند. رسيدن به ماهيت و عملكرد نشانه‌ها در آثار مدنظر و توجه به كاركرد چند‌معنايي نشانه‌هاي تصويري در نگاره‌ها، هدف اصلي پژوهش است و ارتباط معاني نشانه‌ها با تقابل‌هاي دوتايي دريدا در نگاره‌هاي معرفي‌شده، پرسشي است كه در اين مقاله به آن پاسخ داده مي‌شود. بر اساس مطالعات انجام‌شده، در مواردي كه هنرمندان از تقابل‌هاي دوتاييِ تضاد و وارونگي در اثر خود بهره برده‌اند، منجر به ايجاد معاني متعدد در نگاره شده‌است. ماهيت نشانه‌ها، چه ناشي از اجتماع معاني چندين نشانه و چه ناشي از اشتراك و يا انعكاس معاني نشانه‌ها در ديگري بوده باشد، ذات معاني نشانه‌ها متغير خواهد بود.